کسیکه برای خلافت وامارت در نظر گرفته میشود باید از شروط ومواصفات آتی برخوردار باشد البته بعضی شروط ضروری بوده وامامت یا خلافت بدون آن تحقق پیدا نمی کند وبرخی دیگر از این مواصفات ترجیحی بوده که موجودیت آن باید در نظر گرفته شود مخصوصا در بین افراد کاندید در همین صفات وشروط باید رجحان داده شود.

۱_ اسلام 

اولین وبنیادی ترین شرط که برای امیر مسلمانان ضروری پنداشته میشود اسلام است زیرا در قول خداوند کریم ( واولی الامر منکم ) امده از کلمه ( منکم ) یعنی از شما معلوم میشود که امیر باید مومن باشد دوم اینکه خداوند مومنین را به اطاعت کفار امر نمی کند چنانچه در شریعت گفته شده که اطاعت امام تاوقتی ضرور است که در چوکات شریعت برابر باشد. 

۲ بلوغ 

شرط دوم امام خلیفه بلوغ است زیرا بلوغ مدار تکلیف بوده وصغیر هیچ نوع مکلفیت شرعی ندارد پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم فرموده ملائکه اعمال سه نفر را نوشته نمی کند صبی که تا بالغ شود خوابی که تا بیدار شود دیوانه تا بحال بیاید وامامت وخلافت بزرگترین تکلیف بشر است در حالیکه صغیر در امور خودش به وکیل ضرورت دارد چطور میتواند که مسولیت زعامت امت را بدوش بکشد. 

۳_ عقل 

سومین شرط ووصف امیر یا خلیفه عقل است فاقد عقل خلیفه شده نه میتواند وحتی کار عادی را هم به او سپردن غلط است زیرا عقل مدارک تکلیف است.

۴_ آزادی 

آزادی شرط دیگریست که خلافت بدون آن منعقد نمی شود زیرا غلامان در نفس خویش ولایت ندارند.

 

۵_ ذکورت 

وصف دیگریکه برای خلیفه یا امام مسلمانان ضروری پنداشته میشودذکورت است این اختلاف وتفاوت را در استعداد ها و وظایف خالق آفریده گار انسان بهتر میداند ومیداند برای این مخلوق چه نوع وظیفه سپرده شود بهتر انجام داده می نثتوانند خداوند کریم ج در مورد قوامیت مردها فرموده ( الرجال قوامون علی النساء) ترجمه مردان تدبیر کار کننده مسلط اند بر زنان اند پیدا کردن رزق ودر پهلوی آن صدها جنجال دیگر را به عهده مردان گذاشته این تقسیم برای تشریف نه بلکه تکلیف است وبر زنان تدبیر داخل فامیل وتربیه اولاد را سپرده است این تقسیم کار از امور خلقت وسرشت طبیعت است وقتیکه رسول اکرم ص میگوید . حق مادر بر فرزند سه چند پدر است پدر اعتراض ندارد بخاطریکه رسول اکرم مییداند که مادر تکلیف زیاد می کشد وبه همین ترتیب کار ملت هم مانند فامیل مااست یعنی از لحاظ تقسیمات طبیعی وظایف ایجاب می کند که یک مرد در رآس ملت قرار داشته باشد زیرا زنان بادر نظر داشت معذورت های طبیعی که برایشان پیش میشود نمیتوانند از عهده این وظایف خطیر برآیند رسول کریم صلی الله علیه و سلم می فرماید ( عن ابی بکر رضی الله عنه قال لما بلغ رسول الله ان اهل فارس ملکو علیهم بنت کسری قال ( لن یفلح قوم ولوا امرهم امراته ) از ازابی بکر رضی عنه روایت است که گفته هنگامیکه رسول الله صلی الله علیه وسلم اطلاع رسید که دختری کسری ملکه اهل فارس است. 

فرمود هرگز کامیاب نمی شوند قومیکه کار خود را به زن سپردند. 

این شناخت پیامبر گرامی از طبیعت زنان سبکی وتحقیر زنان نیست سپردن دولت بدوش زنان معنی این را دارد که از خیاط بخواهد برایتان تعمیر اعمار کند چون مسلک خیاط تا انجینر فرق میکند طبیعی است که این آرزو عملی نمی شود.

۶ _ عدالت 

اگر چه در بحث اصول اساسی دولت اسلامی عدل تشریح شده ولی اینجا منظور توصیف امام به این صفت است تا در پهلوی برابری وعدالت به رعیت بصفت عدالت خودش متصف باشد به این معنی که از گناه کبیره اجتناب کند وحتی تشبث به مباحاتیکه منافی مروت باشد خود دارای بکند برگناه صغیره اصرار نورزد که به این اساس عدالت عبارت از صفت اخلاقی بوده که تقوای . پرهیزگاری . راستی . امانت داری رعایت ادب در امور اجتماعی ورعایت تمام آنچه را که شریعت اسلامی لازم گردانیده یعنی خلیفه نه فاسق باشد نه ظالم البته منظور عصمت نیست زیرا عصمت تنها برای پیامبران ثابت اسن بلکه منظور ما این است که فاسق وظالم نباشد وحق را بجایش قرار دهد وانرا به حقدار برساند وحکم خداوند جلت عظمت را در جای مناسبش بدون افراط وتقریظ قرار دهد واگر حق بحقدار فیصله نشود ظلم است واگر در پهلوی خداوند ج عبادت را به کسی دیگر اختصاص داده شود چون عبادت در جایش قرار داده نشود شریک است وخداوند کریم شرک را ظلم عظیم وبزرگ خوانده است مثل قول خداوند متعال ( ان الشرک لظلم عظیم ) خداوند جلت عظمته در قصه ابراهیم علیه الصلوته والسلام می فرماید ( قال انی جاعلک للناس اماما قال ومن دریتی قال لا ینال عهدی الظالمین ) ترجمه گفت الله هرآینه می گردانم ترا پیشوای مردم گفت ابراهیم واز اولاد من نیز پیشوایان پیدا کن گفت نمی رسد عهد امامت من ستمگاران را.

مجاهد می گوید که منظور خداوند در این قسمت آیه این است که امامت ظالم نمی رسد یعنی ظالم باید امام نشود آیات دیگری هم وجود دارد که دلالت بعدم قبول امامت فاسق می کند ( یا ایها الذین آمنو اان جایکم فاسق بناء فتبینوا) ای مومنان اگر آمد به شما فاسقی به کدام خبری آنرا تثبیت کنید _ حجرات _ آیه ۶ ( ولا تطیعو اامر المسرقین ) پیروی نکنید کار اسراف کننده گان را ثعراء آیه ۱۵۱

۷ علم .

علمای کرام علم را از شرایط امام یا خلیفه مسلمانان دانسته ومی گویند که امام باید عالم باشد. 

در مورد مستوای علم که بدرجه اجتهاد رسیده باشد یانه علماء بدو فریق تقسیم شده اند برخی ماوردی . ابن خلدون . عبدالقادر بغدادی وابو یعلی الفراء حنبلی وقرطبی ) اجتهاد را شرط میدانند یعنی امام باید مجتهد باشد واما عدی دیگر اجتهاد را ضرور نمیدانند می گویند چون در قرون اولیه ای اسلام توجه به علم کمتر شده بدرجه اجتهاد رسیدن کار دشوار است واز ترس اینکه کسی مجتهد نباشد به اجتهاد رسیدن خود را ادعا نکند گفتند اجتهاد بند است وبرای امام ضروری است که در علوم شرعی وثقافتی و فرهنگی عمومی نسبت بدیگران خوبتر بداند واوضاع دنیا وچهار اطراف وماحول خود را بداند وبه عنعنات . قوانین وتعامل وداد ستداد بین المللی معرفت داشته باشد واز تاریخ گذشته ومعاصر به حد مورد نیاز بهرمند باشد البته در رآس همه علوم علوم شرعی قرار دارد زیرا امام مسئولیت تنفیذ احکام شریعت را دارد واگر به این علم نداند چه چیز را تنفیذ کنددر ارتباط عالم بودن امام وترجیح عالم از غیر عالم در آیات متعددی قرآنی دلالت دارد در رابطه ای طالوت که بحیث مالک برای بنی اسرائیل فرستاده شده بودمی فرماید ( ترجمه هرآئنه الله برگزیده است او را برشما وداده است اورا فراخی در دانش وافزود نیرو مندی وجسیم بودن در بدن و الله می بخشد پادشاهی خودرا بهر که خواهد والله جواد ودانا است 

۸_ قوت جسمی وسلامتی 

مسئولیت بزرگ امامت سلامتی جسمی را نیز تقاضا می کند تا از عهد این همه مسئولیت تدبیر امورملت دفاع و فرماندهی جنگ ورسیدگی به مشکلات برآید واز سوی دیگر ناقص الجسم هیبت امامت ندارد چنانچه خداوند متعال فرموده است ترجمه وزیاد کرد او را وسعت در دانای وجسم دیده میشود که بعد از علم قوت جسمی ذکر شده معلوم میشود که قوت وسلامت جسمی آهمیت زیاد دارد

۹_ احساس مسولیت .

چون امیر مسئول درجه یک تمام امور است پس اگر امام یا رئیس جمهور احساس مسئولیت نداشته باشد واز باز پرسی خداوند ج در روز قیامت و جوابگوی مردم در دنیا فکری در سرش نباشد نه تنها کاری نمی کند بلکه در هوای وهوس غرق شده وبه عیاشی وبی بندو باری می پردازد وطبیعی است که کنترول را به مادون خویش نیز از دست میدهد ونظام به سقوط مواجه میشود واگر امام یا رئیس جمهور احساس مسئولیت داشته باشد بدون شک هرآن در فکر خدمت به امت وملت اش میباشد ودر نتیجه رفاه وسعادت شامل حال جامعه میشود وبه هر پیمانه ای که امام یا رئیس جمهور ایمان دار باشد به همان پیمانه احساس مسئولیت در او قوی وزنده میباشد زیرا احساس مسولیت از ایمانداری اش میباشد طوریکه خداوند جلت عظمته فرموده 

ترجمه . پس البته سوال خواهم کرد ان کسانی را که پیامبر فرستاده شد بسوی ایشان سوال خواهم کرد پیامبران را حضرت پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم می فرماید ترجمه آگاه باشید همه تان رعیت دار ( چوپان ) هستید وهمه تان از رعیت خود پرسیده میشوید پس امام مثل چوپان که از گوسفندان پرسیده میشود در مورد رعیتش پرسیده میشود مثلیکه از هر انسان در مورد مال . عمر فامیل پرسیده میشود واز مزدور در مورد وظیفه اش پرسیده میشود پس امام بطریق اولی در مورد رعیتش پرسیده میشود مطلب مهم دیگراین است که اگر احساس مسئولیت دینی ودینوی داشته باشد اگر گمان کرد که از عهد مسئولیت عظیم امامت وزعامت برآمده نمی تواند هر گز این مسئولیت را نپذیرفته و قبول نمیکند

۱۰_ کفایت کاری 

مدیریت وکفایت در پهلوی اوصاف متذکره برای مسئولیت بزرگ امام خلیفه یا رئیس جمهور ضر‌وری پنداشته میشود باید امیر در تمام شئوون مختلف زندگی کفایت کاری برای تدبیر وتنظیم امور کشور ومردم را داشته باشد 

۱۱_ مشوره پذیری 

یعنی امیر باید معتقد به شوری باشد مشوره پذیر باشد اگر چه شوری را بحیث رکن یا اصل اساسی دولت اسلامی تشریح کردیم واکنون بحث تحریر می نمایم که اگر امیر مشوره پذیر نباشد وبه شوری معتقد نباشد خلاء بزرگی در بنیاد دولت اسلامی پیدا خواهد شد به همین اساس مشوره پذیری بحیث یک وصف مهم امیر یا رئیس جمهور در نظام سیاسی اسلام در نظر گرفته شده است زیرا در صورتیکه خداوند ج به نص صریح قرآن کریم در مسایل مربوط به فامیل شوری را مطرح کرده است وانسجام امور فامیل را در شوری نهفته است پس دولت که فامیل بزرگ ملت است بیشتر سزاوار است تا امورش از طریق شوری پیش برده شود در حدیث مبارک آمده که در صورتیکه امیر تان از اشخاص بهتر تان باشدوثروتمندان تان مردم باشند که دست باز داشته باشند که دست باز داشته باشند وکار بین تان شوری ومشوره باشد پس روری زمین برای تان نسبت به زیر زمین بهتر است ، در صورتیکه امیران تان مردم بد تان باشد وثروتمندان تان مردم بخیل تان باشد وکارتان به زنها محول باشد ( زعامت تان ) پس در آن صورت زیر زمین برای تان نسبت به روی زمین بهتر خواهد بود این حدیث را ترمذی در باب فتن در صفحه ۷۸ وابن ماجه در جلد ۴ صفحه ۱۱۸ نقل کرده است 

۱۲ _ شجاعت 

آدم جیون وبزدل از مسئولیت خطیر وبزرگ چون خلافت یا ریاست موفق بدر آمده نمیتواند مقابله با دشمنان اسلام ، جلوگیری از طغیان وبغاوت ، اجراء احکام حدود وامامت جهاد در میدان وغیره همه مقتضی جرئت وشجاعت می باشد پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم علاوء از دیگر مواصفات شجاع ترین شخص در بین جامعه خود بود در فرصت که همه اصحاب کرام در شدید ترین حالت در حال گریختن بودند ( جنگ احد ) پیامیر صلی الله علیه وسلم باکمال شجاعت می گوید ( الی الی عباد الله ) بندگان خدا بسوی من بشتابید معلوم میشود که پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم شجاع ترین فرد بود که تمام اصحاب را بطرف خود خواند 

۱۳ _ 

حصم و قاطعیت 

در جهان که مازندگی می کنیم توطئه ودسیایس گاهی طور پیش میشود که ایجاب می نماید به جدیت وقاطعیت جواب وپاسخ گفته شود وهیچ مجال وفرصت درنگ وتاخیر راندارد اگر امیر مذبذب ودودله باشد نمیتواند در چنین حالات به نفع ملت وجامعه تصیم اتخاذ کند 

خصوصا در شرایط فعلی که پروژه های استخبارات بیشتر رونق دارد 

۱۴ _ 

حلم وتواضع 

یکی از شرایط وصفاتیکه برای زعامت مسلمین ضروری است همین حلم وتواضع است. 

زیرا در دین اسلام حلم وتواضع بیشترین آهمیت را دارد یعنی بهر اندازه که علم . قدرت وصلاحیت انسان زیاد شده میرود به تناسب آن باید تواضع وبردباری آن نیز زیاد شده برود وتواضع است که مقام انسان را بلند تر می سازد. 

تواضع زگردان فروزان نکوست 

گدا گر تواضع کند خوی اوست 

۱۵ _

امانت داری 

مهمترین وصف که برای امام ضرور ی پنداشته میشود امانت داری است امانت چیزی است یا باری است که آسمانهاوزمین وکوه ها از برداشتن آن اظهار عجز وناتوانی کردند. 

سوره الاحزاب آیه ۷۲ 

ترجمعه 

جز این نیست که پیش کردیم ما امانت را بر آسمانها وزمین پس ابا ورزید ند وامتناع کردند ازان تحمل آن وبر داشت کرد آنرا انسان جز این نیست که او ظلم کننده ( بر نفس ) ونادان است . ومفسرین کرام گفته اند که مهمترین امانت مسئولیت وزعامت مسلمین میباشد. 

چنانچه از ابی هریره رضی الله روایت شده است که در اثنایی که پیغمبر صلی الله علیه وسلم در مجلسی نشسته وبا مردم صحبت میکرد اعرابی آمده وگفت قیامت چه وقت است ؟ رسول اکرم صلی الله علیه وسلم فرمود چون امانت ضایع گردد انتظار قیامت را داشته باش پرسید ضایع امانت چطور است ؟ فرمود فرمود چون کار به غیر اهلش سپرده شود منتظر قیامت باش.

۱۶ وفابه عهد 

بزرگترین صفتی که ملت را نسبت به قیادت مطمین میسازد واعتماد ملت را به ارتباط زمامدار بیشتر می سازد وفا به عهد است چنانچه خداوند متعال می فرماید ( ترجمعه ) ‌ووفا کنید به عهد هرآینه از عهد پرسید خواهید شد وهمچنان از ابی هریره رضی الله تعالی عنه روایت است 

نشانه منافق سه است چون سخن زند دروغ گوید وچون وعده کند بد پیمانی نماید وچون امین قرار داده شود خیانت کند بناامیر مسلمان باید از همه اولتر به عهد خویش وفا نماید به نفع است تا اعتماد به دست اید نفاق از بین برود

۱۷ _ 

صدیق وراستی امیر مسلمان باید صدیق وراستی داشته باشد چون صدیق در انسان زینت . جو هر ووزن می بخشد وبه کلام وسخن اوقیمت میدهد 

۱۸ _ صبر وتحمل

امیر مسلمان باید بسیار شکیبا ، صبور ومتحمل باشد زیرا این بار بزرگ واین راه برخم وپیچ را نمیتوان بابی حوصله گی به منزل مقصود رساند وبخوبی پیشبرد ارزش صبر در قران کریم زیاد بیان شده از جمله خداوند ج به رسول با عظمتش چنین می گوید ترجمه پس صبرکن چنانکه صبر کرده بودند صاحبان همت عالی از پیغمبران در جای دیگر فرموده الله پاک ترجمه شکیبای کن ونیست شکیبای تو مگر به توفیق الله جل جلاله قسمیکه در سوره عصر توصیه به صبر را دلیل نجات از خسران وزیان می داند پس امام خلیفه ورئیس جمهور باید این صفت عالی را بیشتر از هر کس دیگر داشته باشد .

۱۹ _ عفو 

امیر که در عالم اسباب به قدرت اجرایی وتنفیذی قوانین کشور به حیث امیر تکیه میکند باید صاحب عفو باشد وقتی خوب تبارز میکند که صاحب حق ، قدرت انتقام را داشته باشد وبا وجودی آن عفو نماید وامیر معمولا چون قدرت دارد لهذا اثر عفوش آشکار وروشن است وخداوندکه خالق ورازق ونعیم وقدیر است منطق وعقل تقاضا میکند که سر کشی از امر او گناه بسیار بزرگ و نابخشیدنی دارد ولی اگر انسان بعد از گناه نائب شود او اگر بخواهد عفو خواهد کرد وعفوش از گرفتن بیشتر است این مطلب را خداوند متعال در قران کریم به صراحت بیان فرموده است ترجمه وهر چه برسد از مصیبت ها برشما پس سبب گناهی است که بعمل آورده است دست های شما ودر میگذرد از بسیار ی ،

وخداوند کریم که خالق است گناه کار ها را عفو میکند پس امام خلیفه مسلمین که مخلوق بیش نیست وقدرتش محدود است باید عفو کند.

۲. _ استعداد رهبری 

امیر مسلمانان ضروری است که استعداد رهبری را داشته باشد از مسایل شرعی . سیاسی . اقتصادی. اجتماعی . استخباراتی . دفاعی . امنیتی هم آگاهی داشته باشد هم از افراد بافهم در مورد مشوره های لازم داشته باشد 

۲۱_ قدرت تنفیذ 

امیر مسلمان باید قدرت تنفیذ را دارا باشد بخاطریکه عمده ترین کار امام تنفیذ احکام شریعت اسلامی میباشد واین همه کار ها بقدرت وقوتی ضرورت داردکه امام وزمامدار باید موجود باشد .

۲۲ _ صفایی صدر

امام سلامت صدر ووسعت سینه داشته باشد واز کرده های اجتناب کند که سینه اش را کدر بسازد زیرا امام مسئول رفاه وآرامش وسعادت جامعه است اگر صفاء صدر نداشته باشدبه نحو یکه عده ای بداند که امام یا رئیس جمهور ایشان را بد می بیند امن مختل میشود.

۲۳_ سلامت اعضاء 

زمامدار وامام باید از سلامت اعضاء برخوردار باشد زیرا امام وزمامدار در حقیقت خادم ملت وپهردار وراعی آن است پهره داری رعیت بدون گوش وچشم ودست وپا ممکن نیست وبلکه مسئولیت او ایجاب آنرا میکند که نسبت بدیگران صحبت وقوت جسمی اش بیشتر باشد لذا شخص کور وکر وشحصیکه دو دست وهردوپایش قطع باشد امام شده نه میتواند. 

۲۴ _ عفت 

شرط دیگر که در زمامدار وامام مسلمان مورد نظر است عفت میباشد وآهمیت این صفت بر علاوه اینکه در تکوین شخصیت خود امام‌نقش بارز دارد در این نهفته است که امام‌ویازمامدار بر مال وجان ونوامیس مسلمانان امین گردانیده شده است اگر خدای نا خواسته زمامدار عفت نداشته باشد

همانا حالتی بیار خواهد آمد که گویند دزد را بالای خانه پهره دار ساخته ومهم ترین ممیز جامعه اسلامی عفت ، عزت وآبرو وحیثیت است ومحور اخلاقی فرد وجامعه میباشد البته زبان ودهن وبدن در عفت شامل میباشد در مورد نسب قریش پیرامون موضوع نظر یات مختلف دارند. 

خواننده گان گرامی اشتباه صورت گرفته را به بزرگی خود ببخشید اگر در مورد معلومات برای بنده ارایه نماید خرسند میشوم.

                        با اخترام 

جمشید کوهستانی 

نظامی حکومت پیشین

فرستنده: محمدعثمان نجیب