چکیده[1]

اختلالو اختلافسازی سازماندهی شده٬در مبانی پدیده های جامعه شناسی سیاسی یک جامعه٬که ارزش های باوری و فکری مردم یک سرزمین می باشد و در اقتدار حاکمیت ملی٬سازنده است. توسط محرکه های بیرونی یا جنگ روانی رسانه ای٬به خصوص در جوامع بدوی به اهداف پدیدار می شود.

که مخاطبین فقط تاثیر پذیر هستند٬و از این تاثیر پذیری قدرت های جهانی وارد بسترهای از جامعه شده و تصاحب منافع می کنند. در این حالت امنیت رسانه ای عبارت از نظارت٬بر اطلاعات شبکه های چاپی٬شنیداری و دیداری و انترنتی می شود٬که قانون رسانه ها در حیطه حقوق آزادی بیان٬سواد رسانه ای را٬برای مخاطبین و تکلیفی برای فعالان اجتماعی رسانه ای ایجاد می کند. تا باشد که منافع عامه کشوری حفظ و حاکمیت ملی مقتدر گردد. که در این مقاله به روش توصیفی –تحلیلی٬کلید واژه های ذیل را٬در حیطه عنوان تحقیق٬پژوهش می کنیم:

بحران سازی هویت جوانان و جنگ روانی٬سعادت و یا مسبب سعادت بودن آزادی بیان٬امنیت رسانه در ماهیت سیاست مدرن برای افغانستان

مقدمه:

ماده بیست و دوم اعلامیه حقوق بشر اسلامی٬محدودیت های برای آزادی بیان وضع نموده است: که مغایرت با اصول دین٬عدم جواز تبلیغ سوء بر ضد مقدسات و کرامت انبیاء ^(ع) عدم جواز برانگیختن احساسات مذهبی قومی٬لسانی٬نژادی٬حقوق و آزادیهای دیگران منع شده است. و حتی نظریه پرداز مشهور لبرالیسم آمریکای جان استوارت میل٬هم به آزادی مطلق بیان باور نداشت. و در صورت تحریک آمیز و بحران آفرینی بیان٬آنرا مشروع نمیداند (محمدی٬۱۰۶ : ۱۳۹۵). پس محدودیت آزادی بیان٬امنیت بیان برای منافع عمومی در سیاست های مدرن و جهان امروزی اطلاعات تبیین می شود. که محدویت به اساس مجموعه اصول مدون در قانون رسانه هارا٬امنیت روانی مخاطبین نیز٬می توان تعریف کرد. و از طرفی رسانه برای افکار سازی جوانان٬می تواند قدرت تولید کننده ذهنی محسوب شود٬که نیروی جوانی یا جوانان٬عبارت از قدرت اجتماع می باشند٬که می توان آنرا٬قلب جامعه گفت. و محرکه بسوی تعالی و عقب ماندگی کشوری نیز جوانان اند. هویت های کسبی برمیگردد به همت و کوشش جوانان٬چون جامعه تخصصی و علمی را٬شکل بدهند. اما جوامع جهان سومی را٬تجاوز فرهنگی در بستر رسانه های جمعی٬بحران سازی هویتی می کنند٬یعنی بحران هویت های ذاتی جامعه چون باور٬زبان و رسوم و عنعنات اند٬که امنیت رسانه ای در برابر آن٬توانایی فکری متعالی جوانان را٬نخست باید. زیرا عصر کنونی دهکده کوچک یا تصاحب رسانه ای انترنتی٬که از کنترل دولتها نیز بعید بوده و در این وضعیت٬زیان و ضرر فکری بیشتر٬در جوامع خلاصه می شوند٬که در مقدم هویت های ذاتی آن جامعه مورد تجاوز قرار گرفته است. و از طرفی باید اذعان کرد: آزادی بیان وسیله برای سعادت است٬که پژوهشگران از درک حقیقت در سیر علمی٬که شامل:‌ شناخت و استنتاج پدیده ها٬می شود در بستر آزادی بیان برای سعادت اجتماع بیان می دارند٬که آزادی خواهی فاقد روحیه وحدت ملی٬از ماهیت علمی علوم انسانی نیست و در غایت یا نتیجه سعادتی برای افغانستان ندارد. در این حالت امنیت رسانه ای٬بایدی و مهار کننده اهداف سوء گردد. تا امنیت رسانه ای در ماهیت سیاست مدرن٬همانا روح همزیستی٬متعالی حاکمیت ملی در کشورما شود. تا حقوق رسانه ها٬که مجموعه قوانین و مقررات حاکم بر حوزه رسانه ای اعمال می شود٬مرتبط به حقوق آزادی بیان و معاهدات بین المللی تصویب و رعایت گردد.

۱- بحران سازی هویت های ذاتی و جنگ روانی:

تغییر اجتماعی در جهان امروز٬چنان عمیق و پُر سرعت استکه اصیل ترین عرصه های حیات بشری بنام هویت را٬با چالش جدی رو به رو کرده٬زیرا هویت های متصلب پیشین که ضامن حفظ وضع موجودند٬در حال تغییر می باشند. بحران هویت بدون شک مهم ترین آسیب اجتماعی امروز جهان بوده که در کلیه روابط اجتماعی٬فرهنگی٬اقتصادی٬سیاسی در جوامع ناشی از جهانی شدن٬پدیدار شده است(نیکوکار٬نوابخش٬۳ : ۱۳۸۲). در جوامع سنتی پیوند تنگاتنگ فضا٬زمان و فرهنگ در یک مکان یا محل و سرزمین نیازهای هویتی را٬به خوبی جوابگوست و انسان ها در درون دنیاهای کوچک٬محدود٬پایدار و منسجم خود٬به هویت و معنای مورد نیاز خود به آسانی دست پیدا می کند٬اما در فرآیند جهانی شدن با پاره کردن این پیوند ها و نفوذ پذیری و فرو ریختن مرزهای مختلف زندگی اجتماعی٬گونه های هویت های ذاتی را٬متزلزل و حتی نابود می کند٬که تحت این دگرگونی های بنیادین٬امکان هویت یابی سنتی بسیار کاهش یافته و نوعی بحران هویت و بحران معنا در انسان ها٬پدیدار می گردد( گل محمدی٬۱۳۸۳:۲۴۵). و جنگ روانی در بستر عصر اطلاعات یا دهکده کوچک عبارت از استفاده برنامه ریزی شده از تبلیغات و سایر اعمالی که بر نظریات و احساسات جامعه وارد می شود٬است٬البته کلمه جنگ به مفهوم ستیز مخفی که روان اعضاء جامعه را٬نشانه گرفته اطلاق می شود. که به مفهوم جنگ نرم در مطالعات بین المللی نیز بیان می گردد. پس جنگ نرم عبارت از هر اقدام غیر خشونت آمیز که ارزش ها و هنجارهای جامعه هدف قرار داده می باشد(قربان زاده سوار و ناطقی٬۴۸: ۱۳۹۲). حالا در نتیجه: جنگ و ستیز یکی از عناصری ناخشنود بشری٬از ابتدای تاسیس اجتماعات با آن مواجه بوده ایم٬و بشر را٬به صورت مطلق در دنیا٬گریزی از آن نیست. در زمان کنونی جنگ ها با شکل و شمایل جدیدی بروز می نمایند و ظاهر خشن آن دیگر نمایان نمی باشد٬که افراد قربانی سلطه گریان قدرتمندان جهانی می گردند٬که فشارهای رسانه و ارتباط جمعی را٬سیاست گذاری می کنند. که جنگ نرم را می توان تهاجم خاموش و نرم به وسیله و ابزار فرهنگ برای کاستن ارزش های فرهنگی٬برای از بین بردن روحیه همبستگی ملت دانست٬که امنیتی سازی فضای رسانه ای سیاسی و اجتماعی را٬راه کار دانسته و عمل باید نمود.

۱-۱ –تحلیل بحران سازی فرهنگی و جنگ روانی در افغانستان:

کشورما افغانستان٬در چندین دهه شاهد تحولات بوده٬که مورد تجاوز قدرت های شرق و غرب گردیده است. که جنگ های داخلی نیز٬ناشی از جنگ های روانی می باشد. که موارد برجسته ناشی از آن٬شامل بحران سازی هویت فرهنگی و جنگ روانی را٬در ذیل فهرست می کنیم:

·      تکنوکراسی و عوام فریبی:‌ تکنوکراسی بصورت فشرده اگر بیان شود٬عبارت از افرادی که با مدارک دانشگاهی با قدرت شهرت تصاحب امتیاز می کنند –ماهیت اعضاء جامعه بدوی استکه فاقد بصیرت با دید سطحی٬فریب حالت عامه را٬می گیرد٬و این مجموعه افراد فاقد تعهد به وطن و انسانیت٬در پی منافع خصوصی خودشان اند.

·      رسانه ای شدن فاقد فرهنگ:‌فرهنگ اجتماعی ماهیت ثبات سیاسی در امر تداوم قدرت مردمی نهادینه شده است.که جامعه شناسان معاصر ربط سیاست و فرهنگ را٬به درستی ترسیم کرده اند. هرچند ابعاد فرهنگ بسیار زیاد است. که بطور فشرده می دانیم٬فرهنگ عبارت از مجموعه رفتار و کردار اعضاء جوامع که تنوع فرهنگی٬قدرت همبستگی آنست٬اکتفا می کنیم. ولی آنچه از گونه های فرهنگی چون شعر٬موسیقی و سینما اکنون در رسانه ای های جمعی افغانی٬پدیدار شده است٬مصداق مغلوب بودن و سیر نزولی مدرنیته در برابر بدویت تحلیل می شود.

·      تقلید کورکورانه:امروزه بسیاری از جوانان در پی شهرت میان تُهی اند –یعنی دوست دارند در شبکه های اجتماعی مشهور شوند٬و آن شهرتی میان تُهی که جوان فاقد هدف در فعالیت هستند٬که این شهرت های بیدون محبوبیت٬پی آمدهای در پی دارد که یکی از عوامل سیر تنزل توسعه انسانی در جامعه می شود.

·      معارف و تحصیلات:بایستی جوانان در مرحله نوجوانی همانا صنف نهم٬هویت کسبی شانرا بدانند و خویش را پیدا کرده باشند. که برای کدام ارزش اجتماع همانا خدمت به انسانیت و کشور٬پسا فارغیت پوهنتون حضور پیدا کنند. در حالیکه بعد فارغ شدن صنف دوازدهم این نظام تحصیلات استکه رشته جوانان را تعیین می کند٬نه خودشان و علاقه شان ... که شاهد این مورد نیز هستیم که محصلین شرعيات فاقد دروس مقدماتی دینی یا مدرسه در تحصلات عالی از جوانان که از مکاتب راه پیدا کرده اند٬و در دام افکار افراطیت و وهابیت افتاده اند. 

۲- سعادت و یا مسبب سعادت بودن آزادی بیان:

آزادی یعنی اینکه: اعضاء جامعه در رفتار و کردار٬تفکر و بیان تا سرحدی آزاد هستند٬که آزادی کس و کسانی دیگر را٬سلب نکنند. از این جهت حقوق خصوصی و قوانین مدنی مصادق بر این آزادی هاست. یعنی تفکر و حکمت در بیان٬از درک حقیقت مسبب سعادت اجتماع می گردد٬که آزادی خواهی فاقد عقلانیت سیاسی و حس تعهد به وطن٬بستری فکری در برابر جنگ های روانی می شود٬که حاکمیت ملی کشوری را٬تهدید می کند. همچنان آزادی اندیشه و بیان از دید اسلام٬فلسفه و حقوق بین الملل مورد بحث بوده٬که در قوانین داخلی و میثاق های بین المللی انعکاس یافته است(میل٬۱۵: ۱۳۶۳). در نتیجه استدلال ما در مبانی٬وسیله بودن آزادی برای سعادت یا اینکه نه خود آزادی سعادت است٬اصولاً در وضع محدویت ها٬بر آزادی بیان هستیم٬که در معاهدات بین المللی حقوق بشر٬قیود و محدودیت های مرتبط بر آزادی بیان را٬پیدا نمود: اکثر مطلق فلاسفه سیاسی مدرن٬اگرچه معتقد به حقوق فردی به عنوان پایه و بنای زندگی بشری اند٬اما با این حال تصریح می کنند٬که در یک جامعه تحت شرایطی که ذیلاً به آنها اشاره می شود٬آزادی بیان محدود گردد.

ü   در وضعیت تضاد بین دو یا چند حق بنیادین.

ü   در وضعیت تضاد بین محتوای روشن یا نیمه روشن (مبهم) یک جق.

ü   در وضعیت تضاد بین یک حق بنیادین و خطر جدی و شدید تهدید کننده جامعه.

ü   در وضعیت تضاد بین حقوق و هنجارها و ارزش های فرهنگی اساسی یک جامعه(رضوانی٬۱۳۹۵:۸۳).

۲-۱ –آزادی بیان از اسلام برای افغانستان:

بسیاری از صاحب نظران به این باور اند٬که آزادی بیان مطلق و بیدون محدویت٬برای بشر٬حق بنیادین می باشد. اما برخی دیگری٬اگاهان امور را٬موظف به نظارت کرده اند.تا همچون غذای مسموم٬افکار مسموم به اعضاء جامعه تزریق نگردد –که در این میان٬بهترست آزادی بیان را٬از اسلام برای افغانستان تحلیل کنیم:‌ در تفسیر آیه شریفه <لا اکراه فی الدین>یعنی اگر لااکراه فی الدین قضیه اخباری باشد٬گزارش از تکوین و طبیعت می نماید که در قاموس آفرینش عقیده اکراهی نیست. و اگر گزاره انشایی باشد٬آدمیان را نهی می کند تا عقیده را٬بالای کسی تحمیل نکند و این انشایی بر حقیقتی تکوینی مصداق دارد (طباطبایی٬۱۲۳: ۱۳۶۴). عقیده برخی دیگر٬آزادی فلسفی را یک واقعیت و آزادی سیاسی را یک حق تلقی کرده اند٬که اولی از نظر فلسفه سیاسی قابل بحث نیست ولی دومی که قابلیت اعطا و سلب می باشد موضوع فلسفه سیاسی است ( سروش٬۴۲: ۱۳۷۵). با توجه به تحقیقات محدویت آزادی بیان در اسلام٬در مورد اینکه جامعه را٬بسوی فساد و گمراهی سوق ندهد٬آزادی و آزادی بیان ماهیتاًً قبل از رنسانس غرب از ۱۶۴۸ به بعد که شروع می گردد٬در جوامع اسلامی بوده است. و اینکه آزادی همزاد انسان است و انسان را٬فطرتاً آزاد خداوند آفریده٬و هیچکس نمی تواند این حق را٬از او سلب کند. و آزادی یک ارزش انسانی بوده که اعتقاد داریم که در انسان آزادی اصالت و شرف وی است. بنابراین تمامی ادیان آسمانی عهده دار حفظ آزادی انسان بوده و در برابر بردگی که سلب برابری است٬عریان ایستادگی کرده است و آزاد بیان که ذاتاً در ماهیت ادیان چون بیان می باشد. و برابری اجتماعی که هیچ افغان از افغان دیگر برتری ندارد و آزادی بیان در پاسخگو کردن مجریان٬روح توسعه کشوری ما می باشد٬اتفاق نظر گردد تا افکار عمومی به اساس آن٬نظارت سیاسی کند.

۳- امنیت رسانه در ماهیت سیاست مدرن برای کشور:

منظور از اندیشه سیاست جدید برای افغانستان٬آماده کردن خویش را٬در باب پذیریش مفهوم درست آن٬از لحاظ معرفتی و واقع بینانه آن ضروریست. زیرا در دهه های اخیر دانشکده های علوم انسانی در پوهنتون های افغانستان٬با رویکرد سلیقه ای در باب مدیریت و کدر های علمی٬فرسنگ ها دور٬از رسالت عقلانیت سیاسی برای نسل نوین شدند. از این جهت ماهیت تفکر انتقادی در رسانه ها٬که کیفیت یا محرکه توسعه باشد٬با روحیه ستیز بنیادهای حاکمیت ملی را٬طی بیست سال جمهوریت صوری تضعيف کرده بود. هرچند رسانه ها٬از لحاظ ارقام زیاد ولی فاقد کیفیت کاری از مبانی عقلانیت٬که توانایی تولید افکار بکر در باب سیاست مدرن را نداشتن٬از همین جهت عرف کاری رسانه ای تقلید و ترویج تهاجم های فرهنگی در ابعاد سیاست و فرهنگ شدند. جان کلام در تبیین امنیت رسانه در مقدم و نتیجه٬سطح اگاهی بلند مخاطبین می باشد٬که در مورد این گفته سقراط را٬هرگز نباید فراموش کرد: جامعه ای به سعادت میرسد٬که فعالیت روزانه اعضاءجامعه مطالعه باشد. پس سعادت در ماهیت امنیت رسانه ای عبارت از نبوغ و صاحب فکر شدن نسل اکنون افغانستان می باشد٬که قدرت دانش در افکار عمومی ثبات سیاسی و حقوقی در همه ابعاد علوم انسانی ما گردد.

۱-۳- تفکیک قوا٬محصول سیاست جدید پسا قرن هفدهم: 

در نخست دانست٬که فرهنگ روبه رو٬در سیاست عبارت از شتاب عمل بسوی نتیجه٬فارغ از محدودیت و موانع های حقوقی و فکری می باشد. که فرهنگ روبه رو را٬در سیاست بین دولی از طرف قدرتها می توان شاهد بود –اما در حقوق داخلی سطح اگاهی بلند مردم مسبب منافع عامه که فرجام ذهنی را٬طی کرده باشند است. فرجام ذهنی: در فلسفه هگل آلمانی عبارت از صورت عمل با آنچه نتیجه به دست خواهد آمد٬یکسانی دارد. کهنتیجه و صورت العمل دوباره در فلسفه وی٬عقل یا گوهر عقل می شود٬است.[2] یعنی فرجام ذهنی را٬در مقابل شعار تُهی معنا می توان پذیرفت. در جامعه افغانستان و فرهنگ سیاسی و بهترین حالت فرهنگ سیاسی را٬در جامعه سیاسی می توان حاکمیت قانون گفت. آنچه در افغانستان مربوط به همت جوانان می گردد تا فعالیت روزانه شان چون مطالعه٬فرهنگ سیاسی را٬در امر پاسخگوی مجریان قدرت٬قدرت دانش بخشیده و ثبات سیاسی را٬به ارمغان آورد. پس روح حاکمیت قانون قدرت دانش بوده٬که تفکیک قوا از لوازم شکلی حاکمیت قانون در قوانین اساسی می باشد –در برابر سرشت سرکش نفس انسانی مجریان٬راه حل داده شده٬که اگر قدرت در سه قوه تقسیم نشود و در دستان یک کس یا یک گروه متمرکز باشد٬استبداد می کند. برای درک عمیق و ژرف تفکیک قوا٬فضیلت در سیاست را بدانیم: فضیلت در سیاست عبارت از توانایی٬عقلانیت٬و شهرت و قدرت می باشد. توانایی جوهره ذاتی انسانی استکه نمی شود٬آنرا آموخت و عقلانیت سیاسی کسب علوم سیاسی پوهنتون می باشد. که شهرت و قدرت در جوامع توده و نخبه فرق ژرف دارد. زیرا در جوامع توده٬چون اکثریت با چشم دید که می بینند و قضاوت می کنند تا بصیرت و نبوغ عقلی٬ریا و مکر وسیله هدف یا قدرت می باشد. اما در جوامع نخبه شهرت همانا از ماهیت محبوبیت که خدمت است٬پدیدار می شود. و سیاست فاقد حقوق که بیدون شک حقوق مهار کننده در برابر سرکشی های قدرت است٬اما اینکه حقوق چگونه ابزار قدرت نگردد٬منوط می شود به سطح آگاهی بلند اکثریت مردم٬و اینکه سرشت قدرت فساد آورست٬توماس هابز فیلسوف انگلستانی٬فلسفه وجودی دولت را٬از عالم حیوانی و دیو سیرتی انسان می گیرد: که انسان را گرگ انسان تبیین کرده است. در نتیجه در افغانستان تا زمانیکه افکار عمومی مردم٬در فراسوی سمت٬قوم و باور سیر نکنند و «ما» یعنی قوم گرایی و سمت «من» منفور که حالت متعالی همانا ملت یا ما پدیدار نشود٬در واقع جمهوریت و تفکیک قوا و انتخابات به مثابه زهر میماند که کشور را٬بسوی تجزیه سوق می دهد و حقا که تجزیه در افغانستان بدترین تجربه خواهد بود.

نتیجه گیری وپیشنهادات و راه های حل

در عصر کنونی گستره ارتباطات٬تبادل اطلاعات به واسطه شبکه های رسانه ای٬سرعت حداکثری را٬با دربرگیری پُر مخاطب به دنبال دارد. که مجموعه عوارض جانبی و تهاجمی فرهنگی ناشی از آنرا٬برای افغانستان می توان تروریسم سایبری نیز تعریف کرد. افغانستان پسا چند دهه تحول٬آسیب پذیری بیشتری از ناحیه امنیت روانی در بستر رسانه های جمعی دارد. اختلال و اختلاف روانی ناشی شده را٬چون سلاح کشتار جمعی نیز توجیه نمود. مسلماً ضمانت اجرای حقوق رسانه چون بیطرفی و پاسخگوی مجریان٬با نظارت مردمی تکلیف دایمی دولت محسوب می گردد. که یکی از بدیهی ترین حقوق شناخته شده بشر٬حق آزادی بیان و امنیت روانی ناشی از آن٬بخشی لاینفک اسناد حقوق بشری بوده٬که آزادی معادل فلسفه وجودی انسان است و انسان را٬فطرتاً آزاد خداوند آفریده٬و آزادی یک ارزش متعالی٬که باور داریم در انسان آزادی اصالت و شرف می باشد. بنابراین تمامی ادیان آسمانی عهده دار حفظ آزادی انسانی بوده است. و اینکه آزادی و آزادی بیان وسیله برای سعادت است٬همانا توسعه کشوری می باشد٬که در بستر تفکر انتقادی٬می توان پیشرفت و توسعه افغانستان را٬برق آسا کرد.که البته رسیدن افکار عمومی جامعه سیاسی افغانستان بصورت حداکثری در ماهیت سواد رسانه ای٬ثبات امنیت رسانه ای می شود: سواد رسانه ای چشم اندازهایی که افراد از محتوا و داده های رسانه ای به کار می گیرد٬با فراتر از سواد خواندن و دیدن و شنیدن٬منوط به تحلیلی فکری و برداشت وی می گردد٬است. که Media Literacyهمانا سواد رسانه ای٬چون رژیم غذایی باید هوشمندانه مراقب بود٬که بطور فشرده سواد رسانه ای درک و فهم می باشد با مهارت٬که می توان انواع رسانه ها و انواع تولیدات آنها را٬شناسایی و تفکیک و ارزش گذاری کرد.

رسانه ها٬در ماهیت سیاست مدرن برای افغانستان٬می توانند در روابط و پاسخگوی قوای های قدرت چون تفکیک قوا٬برای اقتدار حاکمیت ملی تولید برنامه های سیاسی کنند. که بدون شک حکمت و جوهره فکری تفکیک قوا٬در ارزش های اسلامی هم٬مورد بحث و هدف متعالی نفس انسان٬در محوی استبداد٬کبر و طاغوت بیان گردیده٬می باشد. که در مقالات تحقیقی قبلاً نشر شده٬از بنده شرح یافته است.

ü   امنیت رسانه ای٬در حیطه حقوق رسانه ها٬به هدف حفظ آرامش روانی مخاطبین و اقتدار روحیه حاکمیت ملی در برابر تهاجم فرهنگی ناشی از وسایل ارتباط جمعی٬برای کشورهای در حال توسعه چون آب حیات تبیین می شود.

ü   جان کلام امنیت رسانه ای٬سطح آگاهی بلند مخاطبین در تحلیل دریافت داده ها٬می باشد –که در این امر قدرت دانش می تواند از رسانه های چاپی و طبع مطبوعات٬بالای سایر انواع رسانه ای ناشی شود٬پس رسانه های چاپ از لحاظ ارزش گذاری رسانه ای٬در صدر قرار می گیرد.

ü   جوهره فکری یا اهداف که حکما٬در قرن هفدهم چون تفکیک قوا٬برای سیاست بیان داشته اند٬در ارزش های فکری و حکمت دینی اسلامی قابل هضم بوده و برای متعالی سیاست مدرن٬برای افغانستان در حیطه تحقیقات تطبیقی پدیده های مدرنیته با ارزش های اسلامی٬رسانه هارا٬بایدی تولید برنامه های سیاسی در حیطه آنست.

ü   رسانه های رسمی چون ماخذ و منبع علمی برای پژوهشگران محسوب می گردد. که قدرت دانش در رسانه های رسمی٬تمیز یا فرق ژرف در برابر رسانه های خودسر انترنتی٬جایگاه دارد٬که قدرت این تمیز٬در رسانه های رسمی افغانستان تقویت و اقتدار باید یابد. رسانه های رسمی مانند: مجموعه رسانه های چاپی و انترنتی چون سایت های معتبر علمی٬دیداری و شنیداری که در حیطه حقوق رسانه ها٬فعال هستند.

ü   تبلیغات آزادخواهی آرمانی٬که در دنیای واقعی غیر قابل تطبیق اند٬با نبوغ فکری مخاطبین باید مهار گردد٬زیرا این گونه تبلیغات در تجزیه و چندپارچه شدن ملت غیور افغانستان٬برنامه ریزی شده اند.

ü   اهمیت محوری رسانه ها٬به هدف توسعه افغانستان٬از نبوغ افکار عمومی٬که رسانه ها را٬این قدرت فکری تولید برنامه باشد٬مبانی است. در وضعیت و حالت که رسانه ها٬تولید کننده و مدیر افکار عمومی در جوامع بدوی باشد٬رسانه در امر توسعه نقش محوری ندارد.

منابع و مأخذ

·      قرآن کریم

·      محمدی فریده٬محدودیتهای آزادی بیان در اسلام: فصلنامه علمی –پژوهشی پوهنتون غالب٬ش ۴ ٬زمستان ۱۳۹۵.

·      میل جان استوارت٬رساله ای درباره آزادی٬ترجمه احمد شیخ الاسلامی مجموعه فلسفه و منطق –۱۳۶۳.

·      فلسفه هگل٬نوشته والتر استیس پوهنتون آکسفورد انگلستان٬ترجمه حمید عنایت –۱۳۹۰.

·      نیکوکار مستانه سادات٬نوابخش دکتر مهر داد –جهانی شدن و بحران هویت جوانان ۱۳۸۲.

·      گل محمدی احمد٬جهانی شدن فرهنگ و هویت٬تهران نشر نی –۱۳۸۳.

·      قربان زاده سوار٬قربان علی و هاشم ناطقی٬جنگ نرم غرب و مشروعیت سیاسی جمهوری اسلامی ایران٬فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی –۱۳۹۲.

·      رضوانی سیدحسین٬حق آزادی بیان و مسوولیت بین المللی کشورها در قبال آن٬فصلنامه سیاست خارجی٬زمستان ۱۳۹۵.

·      طباطبایی محمدحسین٬تفسیر المیزان ترجمه محمدرضا صالحی٬۱۳۶۴.

·      سروش عبدالکریم٬دین و آزادی ۱۳۷۵.