پروفیسر   عبدالصبور   فروزان

استاد کالیج در نیوجرسی امریکا

همایش علمی فرهنگی  پیرامون چکونگی کاووش ، دریافت و  نگاه داری آثار  مدنیت بودائی افغانستان  از معدن مس عینک درواشنگتن دی سی امریکا

دونمایندۀ دولت کرزی برعکس تصوروتوقع من، دوفردافغان نبودبلکه یکی دخترجوان خوشگل هندی باچشمان جذاب وگیسوان پرتاب بودکه خودرامشاوروزیر صاحب معادن معرفی کرد،ودیگری مردامریکایی ویااروپایی بودباچشمان آبی وموهای طلایی که از داعیۀ دولت افغانستان حرف میزد!

درمقالۀ قبلی که درموردپیآمدهای ناگواراستخراج معدن مس عینک خدمت خوانندگان نگاشته بودم، وعده برآن بودتا از کنفرانسی که درموردمس عینک درواشنگتن دی سی،  دایرگردیده بود، معلوماتی ارائه نمایم، وازآنچه که درآن کنفرانس گذشت،یاد آورشوم که جالب است وآموزنده ودردناک.                        
موضوع کنفرانس حفظ آثارگرانبهای باستانی تمدن عصربودایی بود که دربالای معدن مس عینک موجود است وقدامت در حدود  دو هزار سال دارند. مصارف این کنفرانس راموسسۀ یونسکوپرداخته بودکه ابتکار مؤسسۀ دائر گردید.                                                                                                                                     

 درآن ازدانشمندانیکه بیشترین آنهااستادان دانشگاههای معتبرجهان بودند، دعوت بعمل امده بود                       

اکثریت این دانشمندان اهل باستان شناسی وصاحب نظرانی درموردموزیم داری بودند.                                

گردانندۀ کنفرانس رئیس مؤسسۀ(ارچ) که شخص دانشمندواهل نظراست،برای حصول نتایج نیکو،                 

تعدادی ازمتخصصین جیالوجی رانیزشامل این حلقه نموده بودکه ایشان نیزاستادان دانشگاه درکشورهای مختلف جهان بودند.

در کنفرانس که بروزهای چهارم وپنجم جون سال گذشته انعقادیافت، جوانب مختلف موضوع بصورت خیلی دلسوزانه وعلمی موردبحث ومداقه قرارگرفت.                                                                                    

 ابتدابحث وتحقیق درموردوجودآثاربی نظیر تمدن عصربودایی و وفرت وغنای آن صورت گرفته که جالب بود ومایۀ حیرت برای همه. زیبایی ولطافت هنری که درآفرینش این آثاربکاررفته بود،یکباردیگرسرزمین ماراوعلمیت،دانش وهنرآفرینی مردم مارا برملاساخت،که همه اشتراک کنندگان درتعجب بودندکه این سرزمین ازچه حالی به چه حالی درآمده است! واین آثارناب وبی مانند درمعرض خطرقرارگرفته بودند،درمعرض خطرنابودی   وویرانی!                                               
آری سرزمینی که مردمش رابابیرحمی میکشندوخودش راباقساوت قلب ویران مینمایند، بایدآثارباستانی اش توته وپارچه شود،نابود گرددوازبین برود. چینایی های حسودباوسایط غول پیکرشان آمده اندتاآن تخریبی راکه طالبان اجیروبی فرهنگ بالای بتهای بامیان انجام دادند، ایشان نیزبالای آثارگرانبهای تاریخی مس عینک اجرا نمایند !    

زیبایی ولطافت هنری این آثارباستانی چنان باعظمت ودلپذیربودکه جمله دانشمندان شامل کنفرانس راآنقدربخودجذب نمودکه همه به وجدآمده بودندومیگفتندکه این آثاربهیچ وجه وبهیچ قیمتی نباید ویران گردند.
بعدازآن رشتۀ سخن به متخصصین جیولوجی ومعادن داده شدکه جوانب مختلفۀ معدن مس عینک به شکل علمی وفنی ارزیابی گردید. مشکلاتی که استخراج این معدن برای نواحی همجوارآن بوجودمیآورد، یکایک موردبحث ومذاکره قرارگرفت. مفادومضار آن سنجیده شدواینکه چه بلایی رابالای مردم آن نواحی ببارمیآورد تشریح گردید. ازریابی هاییکه توسط متخصصین جیولوجی ارائه شد، جهت کنفرانس راتغییردادوطرزدیداشتراک کنندگان کنفرانس رادیگرگون ساخت. آنچه ازآفت وبلایی که استخراج این معدن بر مردم این نواحی بوجودمیآورد، چنان سنگین ودلخراش تألم انگیز برآوردشدکه دیگرحفظ آثارناب تاریخی درقدم دوم قرارگرفت و مسأله ایکه مردم نواحی راچطوربایدازین آفت تراژید نجات داد و چطورجلووقوع تراژیدیهای انسانی رادرآنجابایدگرفت،اوّلیت یافت.                         
درکنفرانس تقاضاشدتابایدازنمایندۀ کشورچین دعوت بعمل آید چون طرف معامله میباشد. گردانندۀ کنفرانس درپاسخ فرمودکه از ایشان چندین بارتقاضابعمل آمدتادرکنفرانس اشتراک نمایندولی حاضرنشدندواز شرکت ابا ورزیدند.
خبرکنفرانس به کابل رسید، دولت کرزی راترس وهراس فراگرفت که مباداکنفرانس کاری نمایدکه جلواحقاق معاملۀ ایشان راباچینایی هابگیرد. درآغازروزدوم کنفرانس بودکه گردانندۀ کنفرانس ابلاع کردکه نماینده های دولت آقای کرزی درراه است وبزودی خواهندرسید. این خبراشتراک کنندگان کنفرانس رامسرورساخت، چون سئوالهای زیادی نزدایشان خلق شده بودکه ضرورت به ارائۀ جواب داشتندویگانه کسی که میتوانست به این سئوالهاپاسخ دهد، همانانمایندۀ دولت کرزی بود وبس.                                  
تازمان رسیدن این نمایندگان،جروبحث درموردمسایل جریان داشت ومسایل داغ وداغترمیشدوموضوعاتی بروزمیکردکه گیچ کننده و حیرت انگیزبودند. مثلایکی ازمعماهاییکه دریافت راه حلی برای آن جستجوشده نمیتوانست، این بودکه چرامتن قراردادیکه میان چینایی هاودولت کرزی امضاشده است، بدست عامه قرارنمیگیردوچراهم دولت کرزی وهم چینایی هاازحرف زدن درموردمفردات آن خود داری میکنندوباوجودتقاضاهای مکررمقامات بین المللی وشخصیت های معتبرعلمی، متن قراردادرابدسترس نمیگذارند؟ ومعلوم شدکه حتی بانک جهانی نیزازدسترسی به متن این قراردادمحروم است. این مطلب اشتراک کنندگان رامشکوک ساخته بودکه حتماً«درزیرکاسه نیم کاسه ای است»!

ساعت یازدۀ قبل ازظهرروزدوم بودکه گردانندۀ کنفرانس اعلان کردکه نماینده های دولت آقای کرزی مع الخیرازکابل به واشنگتن رسیده اندوبه زودترین وقت درکنفرانس حضوربهم میرسانند. این خبرامیداشتراک کنندگان رابیشترساخت که به سئوالها شان پاسخ می یابند. من هم بی صبرانه درانتظارآن بودم که یکی دوهموطن خودراملاقات مینمایم وبوی وطن ازایشان به مشامم میرسد. هنوز وقت زیادبه صرف نان چاشت مانده بودکه دروازۀ اتاق کنفرانس بازشدوگردانندۀ کنفرانس باصدایی که همراه به هیجان بود، گفت اینک نماینده های دولت کرزی رسیدندوایشان رادرصدرمجلس جا دادندتاهمه ایشان رابخوبی دیده بتوانند.              
این دونمایندۀ دولت کرزی برعکس تصوروتوقع من، دوفردافغان نبودبلکه یکی دخترجوان خوشگل هندی باچشمان جذاب وگیسوان پرتاب بودکه خودرامشاوروزیر صاحب معادن معرفی کرد،ودیگری مردامریکایی ویااروپایی بودباچشمان آبی وموهای طلایی که از داعیۀ دولت افغانستان حرف میزد! برای من که درانتظاردیداردونفر افغان بودم باورکردنی نبود، بخودگفتم که مگرخوابی، ولی خودرا تکان دادم ودیدم که بیدارم و آنچه که میبینم حقیقت است وبه اصطلاح مردم ما«اززیر پلو ملی برآمد»! سخت متأثرشدم که چه قحط الرجالی دامنگیرکشورم شده که ازخودکسی نداردتاازاو نمایندگی نماید، وبخاطرم آمدسخنهای دوست فرزانه ام استاداحمد ضیاءتخاری که صحبتش شیرین بودوحرفش پرازحکمت وهمواره میگفت:«بچیم خراسان هم مال داردوهم رجال». بهرحال بعدازمعرفی مختصراین دوشخص به اشتراک کنندگان، هریک نوبت گرفتندتابه آنچه سئوالی که دارد پاسخ یابند.                  
چون موضوع بحث معدن مس عینک بود، بیشترین سئوالهامتوجه این دخترک زیبای هندی گردیدوسئوالهایی مطرح گردیدکه آیا متن قراردادراباخودآورده اند، آیا ازمتن قراردادآگاهی دارند، آیا درهنگام قرارداد مسایلی ازقبیل اثرات استخراج معدن دربالای محیط وصحت عامه ارزیابی گردیده، آیاتضمیناتی برای جبران خسارت محیطی وصحی درنظرگرفته شده است وآیاازسرنوشت آثار باستانی موجوددربالای معدن درقراردادچیزی یادآوری شده است؟ و تعدادبیشتری ازین قبیل سئوالها. دخترک زیبای هندی باصداقت تام گفت که من متن قراردادراباخودندارم، نه آنراخوانده ام ونه دیده ام ونه توان ارائه جواب به این سئوالهارادارم، چون مسلک من جیولوجی نیست ومن تنهامشاوروزیرصاحب معادن دراموراجتماعی هستم.              
شخص دوم که اقتصادسیاسی خوانده بود، تاحدودی معلومات جمع کرده بودوبه عدۀ ازسئوالهاپاسخ داد، ولی آنچه که مبهم بودبهمان ترتیب مبهم ماند. موصوف نیزاعتراف کردکه متن قراردادراندیده و نخوانده ونمیداندکه درکجاست! ولی افزودکه شایعاتی راشنیده است که متن قراردادبرای دوروزدرسایت وزارت معادن گذاشته شده بود، ولی عاجلاًامرشدکه آنرا ازسایت بکشند!                            
یکی ازاشتراک کنندگان که دانشمندمعتبری درباستانشناسی بود، و ازارزشمندی آثارناب باستانی مس عینک خوب آگاه بود، به مصرف شخصی درتلاش شده بودتااین آثار راازویرانی ونابودی نجات دهد. وی بامقامات چینی درتماس شده بودوچینایی هابرایش گفته بودندکه این حرفهایی راکه تومیزنی نواست، درزمانیکه ما معدن رامیخریدیم مقامات دولت افغانستان حرفی ازموجودیت آثار باستانی وتاریخی بزبان نیاوردندوسخنی درمورد تأثیرات منفی استخراج مس برمحیط زیست وصحت مردم نزده اند. ایشان درتلاش گرفتن پول بودند. ازآنچه که ایشان بیشترحرف میزدندپول بودپول وما درین مواردمسئولیتی نداریم، اگرآثارباستانی ازبین میرودویا محیط آلوده میشود، این به دولت افغانستان تعلق میگیردنه به ما، ما مس ضرورت داریم وبرای آن پول داده ایم.                   
اشتراک کنندۀ دیگرکنفرانس که اوهم باستانشناس است ودرصدد آن بودتانابودشدن آثارباستانی مس عینک راجلوگیری نماید، اظهار داشت که اوشخصاًبامقامات مختلفۀ حکومت کرزی ملاقات کرده و مسأله راباایشان مطرح نموده است. مقامات دولت کرزی  برای این دانشمندگفته اندکه پیش ازامضای قراردادفروش مس عینک دولت افغانستان وحکومت کرزی ازموجودیت آثارباستانی وتاریخی در بالای این معدن آگاهی نداشتندواین یک چیزنوبرای دولت است.                     
جالب اینست که موجودیت آثارباستانی وتاریخی بالای معدن عینک حرف تازه نیست وتحقیقات باستانشناسی درین منطقه درسال 1960 آغازشدکه وقتافوقتا مقالات ونوشته های بیشماری درمورد موجودیت آنهادرمطبوعات کشورومطبوعات کشورهای جهان به نشررسیده است ودانشمندانی چون محترم زمریالی طرزی، محترم عبدالله مستمندی، محترم نبی یوسفزی وسایرباستان شناسان کشور تحقیقات ومطالعات مفصل درین مورددارند، چطورمیشودکه یک دسته مردمی که خودرا حکومت افغانستان میشمارند، ازوجودچنین یک متاع ارزشمندملی بیخبرداشند؟! اگرگردانندگان حکومت کرزی میخواستندچیزی درین مورد بدانند، به سادگی میتوانستندکه به دانشگاه کابل ویابه اکادمی علوم افغانستان مراجعه نمایندکه درین کانونهای علمی تحقیقات فراوانی درموردصورت گرفته ونوشته ها وآثاربیشماری درآنجاموجوداست.                     
دانشمنددیگری درکنفرانس اظهارداشت که اوباتعدادزیادی ازورزای کرزی ملاقات نموده ودرین موردباایشان صحبت نموده است. برداشت این دانشمندچنین بودکه اکثروزرای کرزی به مسایل آگاه نیستندوغرق درموضوعات سیاسی وزدوبندهای درونی میباشند،هر یک تصمیم گیری مخصوص بخودراداشته وهمآهنگی کارمیان شان موجودنیست.                                    
اشتراک کنندۀ دیگری که درموردمطالعات وسیع کرده بود،اظهار نمودکه چیناییهادرپلان دارندکه تعداداعظم کارمندان چینایی باشندو تنهاآنعده اموری که به سویۀ پایین است ازافغانهااستفاده خواهند نمود وآنهم به تعدادمحدود. هدف چیناییها ازینکاراینست که اگر اشتباهی درجریان استخراج معدن رخ دهد ومحیط را امتأثرسازد، افشا نگرددودردسرتولید نکند. این درس راچیناییها ازکشورهای افریقایی آموخته اندکه اگرکارگربومی زیادباشد اشتباهات افشاشده ومجبور به پرداخت غرامات میگردند. همین دانشمنداظهارداشت که مسألۀ اعمار خط آهن چندان واقعیت نداردوچیناییهادرموردآن بی تفاوت اندوازین معلوم میشودکه درقراردادچیناییهاکدام مسئولیتی رابرای اعمارآن بدوش نگرفته اند.                          
کنفرانس باصدورقطعنامه ای به پایان رسیدونکات ضروری درآن گنجانیده شد. چون هدف کنفرانس رانجات آثارباستانی معدن عینک تشکیل میداد، فشاربیشتروتوجه عمیق تردرین راستابود.                  
قطعنامه عنوانی ملل متحد،یونسکو،بانک جهانی،وزارت خارجۀ امریکاوشخص حامدکرزی ارسال شدودانشمندان مشترک مقالات و نوشته هایی درمطبوعات جهان نشرنمودندومصاحبه های تلویزیونی رادیویی ومطبوعاتی درسراسرجهان صورت گرفت، وبدین ترتیب سروصدادر سراسرجهان پیچید، وچینایی هادرک کردندکه مسأله حادشده وفشارهای بین المللی بیشترگردیده است. درماه جنوری اعلان کردندکه استخراج معدن مس عینک که قراربوددرسال 2014 آغازیابد، الی تکمیل مطابعات باستانشناسی وانتقال آثارتاریخی از آنجا،به تعویق انداخته شده است. این خبریک موفقیت خوبی است که بایدبه اشتراک کنندگان کنفرانس وگردانندۀ آن تبریک و تهنیت گفت، ودستآورد باارزشی است برای مردم افغانستان که بخشی ازفرهنگ کهن وناب کشورراازبربادی نجات داد.         
امابخش دیگرموضوع بحث کنفرانس که تأثیرات منفی ناشی از استخراج معدن مس عینک برمحیط زیست، بالای صحت عامه، ازبین رفتن زمینهای زراعتی ومسموم شدن آبهای جاری وزیرزمینی است، دست ناخورده ماند. این بخش ازجمله صدماتی درازمدت است که چندین نسل قیمت آنراخواهندپرداخت، ومردم مادامنگیرحوادث دلخراش وتراژیدیهای المناک آن برای سالهای درازخواهندبود.                   
شکی نیست که چیناییها ازهردومطلب آگاهند، هم ازارزش آثار باستانی وهم ازاثرات ناگواراستخراج معدن برصحت وزندگی مردم اطراف ونواحی معدن. اماتصمیم به آن گرفتندتابه بخش اول که موضوع آثارباستانی است، پاسخ گویندتاسروصداخاموش گردد، و ازموضوع دومی که مربوط محیط زیست وصحت مردم میشود، کسی یادآوری ننماید وبه تاق نسیان گذاشته شود. ازجانب دیگراین تصمیم چیناییها صبغۀ سیاسی داشته وبه منفعت ایشان است، زیراآنها درمرحلۀ حساسی قراردارندونمی دانندکه بعدازخروج عساکرامریکا چه حالتی درافغانستان جاری خواهدبود. بدین ترتیب چینایی هاهم سروصداهارا خاموش ساختندوهم چگونگی اوضاع رادرافغانستان بعد از2014پیش ازینکه مصرفی نمایند، دریافت خواهندکردکه مردم ماآنرامسأله (یک تیرودوفاخته) میگویند. بهرحال این تصمیم چیناییها به منفعت مردم افغانستان نیزاست، زیرااگرچیناییهااستخراج معدن مس عینک راآغازنمایند واوضاع کشوربی ثبات ترگردد، و ایشان معدن رانیمه کار رهانمایند، صدمات آن بالای مردم مانه صدها مرتبه بلکه هزارهامرتبه سنگین ترمیباشد.                          
بایدیادآورشدکه نه تنهااستخراج معدن مس عینک است که آفت و بدبختی برای مردم مابارمیآورد، بلکه سایرمعادنی راکه دولت کرزی خاینانه بفروش رسانده است، پیامدهای ناگوارودلخراش مشابه حتی شدیدتر وسنگین تررابرای مردم ووطن مابوجودمیآورد. اگردربارۀ عواقب ناگواربهره برداری معدن آهن حاجیگک توسط هندیها، بهره برداری نفت وگاز توسط چیناییهاوبهره برداری ذغال سنگ درۀ صوف توسط چیناییهابرای تولیدانرژی جهت ذوب سنگهای معدن مس عینک توجه نماییم وموردارزیابی قراردهیم، دیده میشود که یک تصویرغم انگیزی برای مامیدهدوسرانجام افغانستان به بزرگترین کشورمسموم شده وزهرآلود جهان تبدیل خواهدشدکه نه زمینی درآن خواهدماند که زراعت کرد، نه آبی خواهدماندکه نوشید ونه هوایی که تنفس کرد.            
درینجامن وظیفه ام میدانم تاعواقب ناگوارناشی ازاستخراج معادن کشورراتوسط بیگانگان یکایک به خدمت هموطنان عزیزم برسانم، تا باشدکه به همکاری سایرجیولوجیستهاوانجنیران کشورجلووقوع حوادث دلخراش پیآمدهای الم انگیزناشی ازاستخراج معادن کشور توسط اجنبی هاگرفته شود. اکنون وظیفه هرجیولوجیست وانجنیر کشوراست تادرین راستا همکاری نمایدوادای دین کندوصدای مردم مارابه گوش جهانیان برساندوتوجه مقامات بین المللی رادرین مورد جلب نمایند، تاباشدمردم ما ازین ورطۀ بدبختی نجات یابندوثروتهای طبیعی کشوراز چپاول بیگانگان رها گردند.                                                                                                                    

تایپ و ارسال کننده : امان معاشر                                         

نمونه های  آثار باستانیو مجسمه به ارتفاع 5 تا 7 متر  از ساحۀ معدنمس عینکولایت لوگر  به دست آمده است که متعلق به قرن دوم میلادی می باشد.