مجموعه حقوق زن – قسمت سوم

حق مَهر

تتبع و نگارش: رستم پیمان

یادداشت:

زن بحیث یک انسان دارای حقوق متعدد است و از طرف دیگر، صحبت کردن از حقوق زن به صورت عام تمام حقوق را در بر می گیرد که یک شخص بحیث یک انسان دارا است. بناً تعداد حقوق که در این مجموعه درج گردیده اند، به هیچ صورت جامع افراد نمی باشند.

از طرف دیگر؛ بحث مفصل پیرامون هر حق زن بسیار گسترده بوده و سیاه کردن چند صفحه در این مجموعه به معنی پوشش کلی حقوق متذکره نمی باشد. بل بحث مختصر است که فقط می توان آنرا یک رویکرد گذرا یاد کرد.

در این مجموعه کوشیده شده است که هر حق با در نظرداشت اصول علمی حقوق تعریف شده و بعداً پیرامون آن از چهار منبع مهم ( قانون، آیات قرآن کریم، احادیث رسول الله و کنوانسنیون های بین المللی) اسناد جمع گردند و در اخیر هم، موضوع مرتبط تحت عنوان «متفرقه» درج گردد.

«مجموعه حقوق زن» در قالب 16 قسمت بدست نشر سپرده خواهد شد. نگارنده از تمام اشخاص که این مجموعه را مطالعه می کنند، صمیمانه خواهشمند است که لطف نموده نظریات شان را پیرامون کمی و کاستی های آن با نگارنده از آدرس های ذیل شریک سازد.

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید

www.rpaiman.blogspot.com

0093-799-810766

فصل دوم

حقوق مالی زن

تعریف حقوق مالی

حقوق مالی عبارت از آن نوع حقوق است که قابلیت تقویم یا تقدیر و سنجش به پول را داشته باشند.(1)

حقوق مالی زن متعدد بوده و در یک کلام گفته می توانیم که از اکثر به کل حقوق مالی که مرد برخوردار است، زن هم می تواند مستفید شود. ولی یک تعداد از حقوق زن، مختص به زنان می باشند که فقط زن ها مستحق آنها می باشند. ذیلاً یک تعداد از حقوق زن را که مختص به زنان می باشند و یک تعداد دیگری شان که با مرد ها مشترک می باشند، به بحث گرفته می شوند.

 

اول: حق مَهر زن

حق مَهر یکی از عمده ترین حقوق زن می باشد که بعد از ازدواج بالای شوهر لازم می گردد. مَهر دارای تعریف، مبنی و موارد (متفرقه) خلص می باشد که ذیلاً خدمت شما تقدیم می گردد.

تعریف حق مَهر:

مَهر در لغت عبارت از مال (قایم مقام مال مانند پول و ...) معین است. و در اصطلاح،  مَهر عبارت از مال (قایم مقام مال)  است که زوج به دلیل ازدواج با زوجه، مکلف به پرداخت آن به زوجه می باشد.

 این حق جنبه قرار دادی ندارد بل جنبه قهری دارد که در شریعت و قوانین نافذه کشور صراحت دارد. مهریکی از حقوق مالی زن بالای شوهر است که می تواند اشیاء باشد و یا پول نقد. اما، مهر از جمله ارکان عقد نیست که ازدواج بدون آن  جواز نداشته باشد بل این حق از جمله آثار عقد ازدواج است. که در صورتی رضایت زوجه، عقد ازدواج میتواند بدون مهر باشد. اما مهر حق مسلم زوجه است که زوجه می تواند از آن به نحوی مشروع استفاده نماید.

مبنی حق مَهر:

الف) آیت: حق مهر زن یکی از اساسی ترین حقوق می باشد که زن بعد از ازدواج بالای مرد دارا می شود. دلیل و منطق این حق نه تنها در قوانین، بل در آیات قرآن کریم و سنت رسول الله نیز صراحت دارند. خداوند (ج) می فرماید: " وَ ءَاتُوا النِّساءَ صدُقَتهِنَّ نحْلَةً"(2)؛  ترجمه: " مهرهاي زنان را در صورتي که بخشش مي‌باشد به رضايت و رغبت خويش بپردازيد."  قرآن كريم در اين جمله كوتاه به سه نكته اساسى اشاره كرده است:  اولا با نام‏«صدقه‏»(به ضم دال)ياد كرده است نه با نام‏«مهر».صدقه از ماده صدق است. و بدان جهت ‏به مهر صدق يا صدقه گفته مى‏شود كه نشانه راستين بودن علاقه مرد است.بعضى مفسرين مانند صاحب كشاف به اين نكته تصريح كرده‏اند. همچنان كه بنا به گفته راغب اصفهانى در مفردات غريب القرآن علت اينكه صدقه(بفتح دال)را صدقه گفته‏اند اين است كه نشانه صدق ايمان است. دوم اينكه با ملحق كردن ضمير (هن)به اين كلمه مى‏خواهد بفرمايد كه مهريه به خود زن تعلق دارد نه پدر و مادر و مَهر؛ مُزد بزرگ كردن و شير دادن و نان دادن  زن  نيست. سوم اينكه با كلمه‏«نحله‏»كاملا تصريح مى‏كند كه مهر هيچ عنوانى جز عنوان تقديمى و پيشكشى و عطيه و هديه ندارد.

 ب) حدیث: هم چنان در سنت رسول الله، مهر زنان جایگاه خاص خود را دارد و رسول الله با هیچ یک از زوجات گرامی شان بدون مَهر نکاه نکرده است. پرداخت مَهر توسط رسول الله برای همه زوجات گرامی شان به معنی به رسمیت شناختن این حق در سنت رسول الله می باشد. بخاطریکه سنت تنها حاوی اقوال نبی کریم نیست بل افعال جناب شانرا نیز احتوا می کند. بنا بر این رعایت موارد که در عمل توسط رسول الله رعایت شده، برای امت مسلمه الزامی چون اقوال شان، الزامی می باشند. یکی از این موارد؛ پرداخت مَهریه توسط رسول الله برای زوجات گرامی شان می باشد.

ج) قانون: قانون مدنی افغانستان که در روشنائی شریعت اسلامی تدوین گردیده است، نیز حق مهر زن را به رسمیت شناخته است( کل مهر با وطی، خلوت صحیحه یا وفات یکی از زوجین گرچه قبل از دخول یا خلوت صحیحه صورت گرفته باشد، لازم می گردد)(3). و بر اساس مادۀ یک صد و دهم قانون مدنی افغانستان که صراحت دارد:" مهر، ملکيت زوجه محسوب مي‌گردد. زوجه مي‌تواند در مهر خود هر نوع تصرف مالکانه بنمايد." مهر حق مطلق زن است. که فقط در آن، خود زن اجازه تملک و تملیک را دارد و به جز زن هیچ کسی دیگر به شمول اصول و فروع، زوج و غیره اقارب نزدیک، حق تصرف در آن بدون اجازه زن را ندارند. ولی بدبختانه اکثراً در جامعه ما دیده می شود که اولاً  حق مهر زن از طرف زوجه پرداخت نمی گردد و ثانیاً اگر زوج مهر را بی پردازد، فامیل زن مهر زوجه را گرفته بدون اینکه بخش کوچکی از آن برای خود زن پرداخت کنند. یکی از عمده ترین دلیل آن، عدم آگاهی زنان و مردان از حق مهریه زن به شکل که در شریعت و قانون تسجیل گردیده است، می باشد.و برای رفع این مشکل، راه اندازی پروگرام های آگاهی عامه به هدف آگاهی دادن مردم خصوصاً زنان از حقوق حقه شان که در شریعت و قوانین افغانستان تسجیل گردیده اند، می توانند مؤثر باشند.

اگر تفریق بین زوج و زوجه از طرف زوج قبل از دخول و خلوت صحیحه صورت گفته باشد، در صورتیکه مهر مسما باشد نصف مهر مسما و اگر مهر مسما نشده باشد، نصف مهر مثل بالای زوج لازم می گردد اما اگر تفریق توسط زوجه صورت گرفته باشد، زوجه مستحق هیچ گونه مهر نمی گردد.

حق مهر با عقد ازدواج لازم شده،  که میتواند معجل (عاجل) و یا مؤجل (با تأخیر) باشد. مهر معجل عبارت از آن نوع مهر است که در زمان عقد ازدواج از طرف زوج برای زوجه پرداخت میگردد و مهر مؤجل عبارت از مهر است که پرداخت آن به آینده موکول می گردد. البته در زمان عقد ازدواج، طرفین می توانند که بخش از مهر را معجل و بخش دیگر آن را مؤجل تعین کنند. اما اگر مهر مؤجل باشد، در صورت انحلال ازدواج و یا وفات یکی از زوجین، مهر مؤجل به مهر معجل عوض می شود.

 د)کنوانسنیون های بین المللی: حق ازدواج و آثار ناشی از مانند حق مهر در اعلامیۀ حقوق بشر اسلامی به رسمیت شناخته شده است. و در مواد متعدد این اعلامیه از حقوق و وجایب شرعی انسان ها یاد گردیده است، مادۀ پنجم این اعلامیه برای حق ازدواج اختصاص دارد. که این حق در حدود احکام شریعت اسلامی برای زن و مرد به رسمیت شناخته شده است.

مادۀ بیست و دوم میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی؛ به خانواده، ازدواج و حقوق ناشی از آن پرداخته است. و مطابق به این ماده، حق ازدواج برای زن و مرد که به سن معین قانون رسیده باشد به رسمیت شناخته شده است. و بر اساس فقرۀ چهارم این ماده، دولت های عضو مکلف  اند که تدابیر لازم را در جهت تأمین حقوق زوجین در هنگام ازدواج و فسخ آن روی دست گیرند. یکی از اساسیترین حقوق زوجه بالای زوج عبارت از حق مهر می باشد و مطابق به مادۀ فوق دولت افغانستان مکلف است که از این حق زن حمایه نموده و تدابیر لازم را اتخاذ نماید.

متفرقه (انواع و منطق مهر):

برای فهم بهتر و بیشتر مهر، انواع و منطق مهر را مورد بررسی قرار می دهیم.

الف) انواع مهر: مهر به دو نوع است که عبارت از «مهر مسما» و «مهر مثل» می باشند.

اول-  مهر مسما: عبارت از مهر است که زوجین در هنگام عقد ازدواج مقدار آن را معین می کنند. ولی طرفین می توانند که مقدار ان را بعداً کاهش  و یا افزایش دهند چنانچه مادۀ یک صد و دوم قانون مدنی در این مورد صراحت دارد:

" زوج می تواند مقدار مهر را بعد از عقد ازدواج تزئید نماید.در حالت فوق زیادت در مهر تابع شرایط زیل است

مقدار زیادت مهر معلوم باشد؛

زوجه یا ولی او این زیادت را قبول کند؛ و

رابطه زوجیت باقی باشد."

دوم- مهر مثل: عبارت از مهر است که مقدار آن در زمان عقد ازدواج معین نه شده بلکه مقدار آن بعد از عقد ازدواج با در نظر داشت مماثلت زوجه با زنانی که از فامیل پدری او باشد. تعین می گردد.و " زوجه در حالات ذیل مستحق مهر مثل می گردد.

مهر در عقد ازدواج اصلاً نام گذاری نشده باشد؛

در صورتی که مهر به صورت غیر صحیح در زمان عقد ازدواج نام گذاری شده باشد؛

در حالتی که مهر در حین عقد ازدواج نفی شده باشد؛ و

در صورتی که مرد عمل جنسی را در اثر اشتباه انجام داده باشد"

مردي‌ که با قبول مسؤليت و تامين حقوق مالي و غير مالي زن عمل نمايد، زن نيز در برابر او مسووليت‌هاي دارد که بايد متعهد به انجام آن گردد. اين مسووليت‌ها عبارتند از اطاعت مشروع، تربيت سالم فرزندان، اداره اموال منزل، محافظت از ثروت و دارايي خانواده، حفظ حيثيت شوهر، همکاري در منزل، پرستاري از شوهر و سکونت در منزل شوهر مي‌باشد. با رعايت مسايل فوق‌الذکر از جانب زن در برابر شوهر کانون خانواده مستحکم بوده و زندگي خانوادگي به صورت درست و خوب به پيش مي‌روند.

ب) منطق مهر: هر چیزی که در شریعت اسلامی بیان شده و یا قانون گذار حکم در مورد آن در قانون درج نموده، دارای منطق و دلیلی میباشد. که مهر هم از این حکم استثنأ نیست و دارای منطق و دلایل ذیل می باشد.

چنانچه فوقاً بیان کردیم، حق مهر در آیات از کلام الله صریحاً بیان شده است. و هیچ شک و تردید در کلام الله جای ندارد و رعایت آن بالای هر مسلمان الزامی است.

ثانیاً مهر در سنت رسول الله جایگاه ویژه خود را دارد. چنانچه ذکر کردیم که پیامبر با هیچ یک از زوجات مطهر شان بدون مهر نکاح نکرده است.

حق مهر در قوانین افغانستان خصوصاً قانون مدنی (مواد 98-114) برای زنان به رسمیت شناخته شده و مرد مکلف است که آن را بپردازد.

مؤخذ قسمت سوم:

عبدالقادر عدالت خواه. حقوق فامیل، کابل: انتشارات میوند، 1387.

سوره النساء، آیه 4.

مادۀ 98 قانون مدنی.

مؤخذ کلی «مجموعه حقوق زن»:

قرآن کریم؛

احادیث نبوی؛

عبدالقادر عدالت خواه. حقوق فامیل: کابل: انتشارات میوند، 1387؛

پوهاند عبدالعزیز. احکام میراث از نگاه فقه و قانون، کابل: ادارۀ علمی نشراتی التقوی، 1421 ق؛

حسین وارث آدم. داکتر علی شریعتی، تهران: بنیاد فرهنگی شریعتی، 1385؛

مکارم شیرازی. تفسیر نمونه، قم: سمت، 1382؛

قانون مدنی افغانستان؛

 قانون جزای افغانستان؛

 قانون اصول محاکمات مدنی افغانستان؛

قانون کار افغانستان؛

قانون منع خشونت علیه زن افغانستان؛

وبسایت وزارت عدلیه افغانستان؛

وبسایت وزارت امور زنان افغانستان؛

وبسایت کمیسون مستقل حقوق بشر افغانستان؛

وبسایت تحقیقاتی حوزه؛

وبسایت پزوهش؛

وبسایت باشگاه؛

منشور سازمان ملل متحد؛

اعلامیه جهانی حقوق بشر؛

اعلامیه حقوق بشر اسلامی؛