ژباړه او لنډیز: نور محمد غفوری

د ۲۰۲۱ م کال د جولای د میاشتې په ۱۴مه نېټه سهار وختی د آلمان د (زمانې Die Zeit) معتبرې اوونیزې د (متیأس ناس Matthias Naß) په قلم یوه په زړه پورې مقاله خپره کړې ده. متیأس ناس یو تکړه جرمني ژورنالست دی چې په ۱۹۵۲م کال کې زيږيدلی او له ۲۰۱۱ کال را په دې خوا د (زمانې) اوونیزې ته د نړیوالو موضوعاتو په اړه لیکنې کوي.

نوموړي نن د افغانستان د جګړې په اړه یوه خورا په زړه پورې لیکنه کړې چې زه یې په لاندې توګه د هغې ژباړه او  لنډیز د درنو لوستونکو له پاره خپروم:

متیأس ناس لیکي چې اوس چې د امریکا متحدو ایالتونو او د هغو د ناتو متحدینو خپل سربازان له افغانستان څخه ایستلي، ټول پټه خوله دي. دې ته څه نوم ورکړو؟ غم، وحشت او که قهر؟ دا غم، وحشت او قهر نه دی، دا د شرم خبره ده چې د منلو وړ نه ده. او که دا رښتیانۍ بې پروايي او بې علاقګي ده چې موږ نورو شیانو لکه فوټبال، ویروس او تفریحی رخصتیو ډیر انديښمن کړي یو؟

څو ورځې د مخه د آلمان مشهورې ورځپاڼې (زود دویچې څايټونګ Süddeutsche Zeitung) تبصره لرله چې جوبايډن له افغانستان څخه د خپلو نظامي قطعاتو د را ایستلو له پاره د داخلي سیاسي وضعې «ايډیاله شيبه» او مناسب وخت وموند، خو له افغانستان سره په دې وخت کې هیڅوک هم علاقه نه لري او سیاسي بحث نه ورباندې کیږي. همدا وضعیت دلته په هیواد (آلمان ) کې هم دی. دا څنګه توضیح کیدای شي چې ولې هیڅوک له افغانستان څخه د راګرزیدلو سربازانو استقبال ته ورنغلل. نه لمړۍ وزیره، نه کومه بله وزیره اونه هم یو وکیل. شل کاله جنګ او هیڅ څوک اوس پروا پرې نه کوي. طالبان چې په ۲۰۰۱ کال کې له واکه لرې شوي، د افغانستان په هرځای کې بیا د پرمختګ په حال کې دي. دوی د هیواد له ټولو ۴۰۰ ولسوالیو نیمایي تر خپلې ولکې لاندې راوستې. د امریکا د متحده ایالتونو استخبارات اټکل کوي چې طالب جنګیالي په شپږو میاشتو کې بیرته په کابل ور ننوتلای شي.دوی کولی شي د نجونو لپاره ښوونځي وتړي او د هغو کسانو څخهخونړی غچ واخلي چې د لویدیځ له لښکرو سره یې مرسته کړې ده.

ایا دا ټول بې ګټې دي؟

په کابل کې ډیرکساند "سیګون شیبې" لپاره تابیانیسي. تت او رنګ بایللي عکسونه د 1975 کال داپریل د هغوورځې یادونه کويچې کمونست ویتکانګد سویلي ویتنام په پلازمېنه سیګون برید وکړ، کله چې نا امید خلک د امریکې د سفارت له چت څخه وروستي امریکايي هلیکوپټر ته ورننوتل. خو جو بایډن ډاډ ورکوي چې له کابل څخه به داسې عکسونه نه وي. اما هغه څنګه پوهیږي؟ په هغه سرعت چې طالبان پرمخ روان دي دا بیره شته.

نو ایا دا ټول بې فایدېدي؟ د متحده ایالاتو ولسمشر نه غواړي چې پدې اړه څه واوري. د نظامي مداخلې دوې اصلي موخېچې د هغو د ترلاسه کولو له پاره امریکا او د هغې متحدینو د 2001 کال د سپټمبر 11 ترهګریز برید ته ځواب ویلی ووتر لاسه شوې او هغه: په افغانستان کې د القاعدې له منځه تلل او د اسامه بن لادن وژل دي؛ افغانستان نور د نړیوال تروریزم لپاره د عملیاتو پایګاهنه دی.

نو فقطدا دوه هدفونه و، دا دواړه هدفونه خویوه لسیزه دمخه ترلاسه شوي وو. دا نور اوږدهپاتې کیدل د څه له پاره؟ د خيالی اندیښنوتعقیب ته دوام چې هرڅوک پرېپوهيږي؟ نور هرڅه - هیواد ته د سولې راوستل، حتی دیموکراتیک شرایطبرابرول– په وحشتناکه توګهله ناکامۍ سره مخامخشوي. جو بایډن ددې سوالو د اورېدو له پاره چمتو نه و،په غوسه یې هغه تیره اونۍ په یوه خبري کنفرانس کې خپلو نقادانو ته مخه کړه: "اجازه راکړئ له هغو خلکو چې غواړو موږ هلته پاتې شو، وپوښتم: څو کسه نور؟نور څو زره اضافيامریکایی عسکر باید خپل ژوند په خطر کی واچوي؟ څومره وخت باید پاتې شي؟

امریکایی ولسمشر نه غواړي چې په ماتې اعتراف وکړي. او دا کار دا ډول کوي چې وايي: "ماموریت نه دی پاته - نورنه دیپاته." جو بایډن هیڅکله په افغانستان کې د ملت جوړونې په بریا باندې باور نه درلود. بر عکسهغه وايي: "دا یوازې د افغانانو حق او مسؤلیت دی چې د خپل راتلونکي پریکړه وکړي."

احتمال شتهچې د بایډن شک او تردید اوس د متحده ایالاتو او اروپا د نفوسود لوی اکثریت سره شریک وي. په نږدې راتلونکې کښې به نور لویدیځ د سیاسي یا بشردوستانه دلایلو له امله د نړۍ په لیرې پرتو سیمو کې مداخله ونه کړي.

هغوهیلوچې په۱۹۹۰کلونو کې د "بشردوستانه مداخلې" لنډ دور پیل کړ، لویوناهیلیوته لاره هواره کړه. دا نا امیدي درې نومونه لري: افغانستان، عراق او لیبیا. د عراق جګړه د بې شرمهدروغوپر بنسټ ولاړه وه. په لیبیا کې جګړه د درک وړ انګیرنې څخه پیل شوه، مګر په ستراتیژیک ډول نه وه سنجول شوې. په افغانستان کې جنګ هغه وخت خپلهسیاسي توجیه له لاسه ورکړه کله چې نور د تروریزم ګواښ له منځه ولاړ.

لویدیځ بیا سوریه خپل برخلیک ته پریښوده. ایا هغوی  ورسره عاقلانه چلند وکړ؟ یا د هغې د کوم کار نه کولو ګناه وه؟په کمبوډیا یا روانډا کې د نسل وژنې درس دا و: نړیواله ټولنه اجازه نه لري چې په بشری جرمونو سترګې پټې کړي. هلته باید نړیواله جنایي محکمه د دولتونو د حاکمیت د اصل تر شا ځان پټ نکړي. نړیواله جزایي محکمه د همدې له پاره رامنځته شوې او له همدې کبله (د ساتنې مسئولیت) بین المللی نارم (responsibilty to protect)  رواج موندلی.

بیا لوټماران راغلل:

کیدای شيد نظامي مداخلې لپاره رښتیانۍانګېزې شتون ولري. آوازې"هیڅکله" د مسئول بهرني سیاست لپاره کافي بنسټنه دی. مګر دا به هممسؤلانه چلند نه ويچې هغې جګړه ایزو موخو ته اړم شو چې پوهيږو چې عملی کیدلای نه شي.

په افغانستان کې د جنګ شل کلونه:د پرمختللې نظامي ماموریت (انګژما) د ماتې درک ډیر ناوخته رامنځته شو. او دادي اوس په ځغاسته راګرځیدا چې په تیره اونۍ کې امریکایانو د غلو په څیر په نیمه شپه کې د بګرام لوی هوايي ډګر پريښود. وروسته ورپسې لوټماران راغلل.

طالبان ورځ په ورځ پرمختګ کوي. په ډیروځایونو کې د افغان اردو سرتیري خپلې وسلې له جګړې پرته پر ځمګه ږدي.په لویدیځ کې  به اوس ډیر ورته په ساده ډول ځواب وایي چېهر څهله پیلهغلط و. نور به پوښتنه وکړي: چې دقیق څه شی غلط و؟ څه وخت باید بل ډول پریکړه شوې واي؟موږ له خپلو غلطیو څه زده کوو؟

مګر هرڅوک باید خپل وجدان ته مراجعه وکړي. ځکه چې وحشت، خفګان او قهر راتلونکی دی. هیڅ یو هیواد چې خپل عسکر یې شل کلنېجګړې تهلیږلي،اوسنۍبې پروايي  نه شي زغملای.

د ارجینال لیکنې لینک:

https://www.zeit.de/politik/ausland/2021-07/afghanistan-truppenabzug-taliban-militaerische-interventionen-usa-nato-interesse-oeffentlichkeit

نوټ: په ۱۹۷۵م کال کې د جنوبی ویتنام پایتخت د سیګون ښار د شمالي ویتنام د خلکو د اردو لخوا ونیول شو. د سایګون سقوط د امریکا د ماتې علامه وه چې د ویتنام اوږده جګړه پای ته ورسیده. د جنوبي ویتنام ډیرو کسانو چې د تيښتې هڅې کولې، ځانونه یې د امریکایانو په الوتکو کې د امریکاد سفارت له بامونو ور غورځول. هغوی چې په آخري الوتکه کې هم ځای ونه موند، ناهیلي پخپل هیواد کې پاته شول.