به گزارش صندوق توسعه زعفران ایران، در حال حاضر در حدود ۳۰کشور در سطح جهان به کشت زعفران روی آورده‌اند (۱) ، که از آن جمله در سال گذشته ایران با تولید حدود 400 تن زعفران در رتبه اول،افغانستان  با تولید 21 تن در رتبه دوم، هندوستان  با تولید حدود 17تن در رتبه سوم، یونان با تولید ۶تن در رتبه چهارم،مراکش با تولید ۶/۲تن در رتبه پنجم،اسپانیا با تولید ۳/۲تن در رتبه ششم و ایتالیا با تولید ۱تن در رتبه بعدی قرار گرفته اند (۲).

طبق گذارش بی بی سی ارزش مجموعی تولید زعفران در اقتصاد جهانی هشت میلیارد دالر برآورد می‌شود، که در حال حاضر سهم افغانستان از این ارزش کلی، در حدود 16 میلیون دالر می‌باشد(۴).

با توجه به افزایش موارد استفاده از زعفران به عنوان طعم دهنده و رنگ دهنده طبیعی مواد ارایشی و غذایی و مصارف دارویی در سطح جهان، متخصصین اقتصاد پیش‌بینی می‌کنند که بازار جهانی این محصول نیز به شکل چشمگیری گسترش خواهد یافت.

مقایسه قیمت زعفران طی ۱۶سال اخیر نشان می‌دهد که قیمت این محصول سیر صعودی داشته، بطوری‌که قیمت زعفران  در سال  ۲۰۰۰ میلادیبا سطح زیر کشت حدود ۶۰ هزارهکتار و تولید حدود ۱۹۶تن، هر کیلو گرام به طور اوسط۲۰۰دالر آمریکایی بوده است،درحالی‌که در سال ۲۰۱۷میلادی با افزایش سطح زیر کشت به حدود۱۲۰ هزار هکتار (۵)و تولید حدود ۳۷۷تن ، ارزش آن تا حدود ۱۶۰۰دالرافزایش یافته است(6).

افزایش چشم‌گیر تولید سالانه زعفران در افغانستان طی 4 سال  گذشته از ۳۵۰۰کیلوگرام به حدود 21000 کیلوگرام (۷)گرچه می‌تواند بیانگر رشد تولیدات زراعتی افغانستان باشد، اما با توجه به اینکه زعفران جزء کالاهای گران‌قیمت بوده و اکثرن در صنایع غذایی ،آرایشی و دارویی به حیث کالای خام مورد استفاده قرار می‌گیرد، بنابر این مشتریآن نیز غالباً شهروندان و صنایع کشورهای پیش‌رفته جهان می‌باشند. حال این سوال در ذهن تداعی می‌گردد که آیا صادرات زعفران افغانستان به کشورهای تقاضا کننده زعفران با توجه به حضور رقبای با تجربه و دارای امکانات بهتر هم‌چون اسپانیا، امارات متحده عربی و ایران از یک سو، و استندردها و مقررات سختی که برای واردات محصولات زراعتی و غذایی در کشورهای تقاضاکننده زعفران از سوی دیگر وجود دارد،  با چالش جدی مواجه نخواهد شد؟

مزیت‌های تولید

در حال حاضر در حدود بیشتر از ۹۰ درصدعملیات تولید زعفران در جهان به صورت دستی یا غیرمیکانیزه انجام می‌شود. بنابراین افغانستان در تولید زعفران به دلیل داشتن نیروی کار فراوان و ارزان دارای مزیت و برتری مطلق است. تجارب کشورهای انکشاف‌یافته نشان می‌دهد که بیشتر این کشورها روند انکشافی خود را با تمرکز روی انکشاف زراعت کلید زده اند. برعلاوه کشورهای انکشاف یافته روند انکشاف زراعتی خود را از تولید آن دسته از محصولاتی که آغاز کردند که کاربر بوده و کشت آن در سطح خانوارها باعث ارتقای سطح محصول می‌گردد. این تجربه بعد از جنگ جهانی دوم در کشورهای چاپان، کوریای جنوبی و تایوان مورد استفاده قرار گرفته و جرقه انکشاف زراعتی و در قدمه‌های بعدی انکشاف صنعتی را کشورهای متذکره زد. حال افغانستان نیز می‌تواند با سرمایه‌گذاری روی تولید و پروسس محصولاتی مانند زعفران که از یک سو کاربر بوده و از سوی دیگر درآمد مشروعِ قابل‌ملاحظه‌ای را برای اقتصاد خانواده به دنبال دارد، جهش انکشاف زراعتی خود را آغاز نماید. 

از سوی دیگر تولید زعفران در افغانستان می‌تواند جای خود را به حیث یک کشت بدیل برای کوکنار هر چه بیشتر باز نماید، و باعث نهادینه‌شدن اقتصاد و درآمد مشروع به جای اقتصاد نامشروع که عواقب اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مهلکی را به همراه دارد، گردد.

چالش‌های صادرات

در طی 4 سال گذشته، سطح تولیدات زعفران در افغانستان  به شکل چشم گیر افزایش یافته است؛ اما این محصول مرغوب در زمینه صادرات و بازاریابی با چالش‌های جدی مواجه است، زیرا زعفران از آن دسته از محصولات زراعتی است که بعد از برداشت از مزرعه جهت استفاده نیازمند پروسس می‌باشد.

مراحل پروسس زعفران شامل جداکردن محصول از گل، خشک‌کردن و بسته‌بندی می‌باشد که انجام معیاری این مراحل تعیین‌کننده کیفیت و ارزش نهایی آن می‌باشد. متاسفانه فقدان مراکز پروسس معیاری، پایین بودن سطح آگاهی تولیدکنندگان درمورد روش‌های صحیح پروسس، عدم معلومات صادرکنندگان از استندردهای بین‌المللی زعفران و نوع بسته‌بندی مورد پسند کشورهای وارد کننده، عدم رعایت مسایل بهداشتی، نبود امکانات صدور سرتفکیت‌های تضمین کیفیت زعفران، انتقال غیر رسمی زعفران توسط مسافرین بدون کنترول کیفیت، نبود افراد مسلکی و امکانات جهت کنترول کیفیت زعفران در میدان های هوایی و گمرکات، عدم توجه کافی به ارتقای ظرفیت کاری زنان که حدود ۸۰درصد از شاغلین مرحله‌ی پروسس زعفران را تشکیل می‌دهند، پایین‌بودن بنیه مالی و کمبود امکانات شرکت‌های تولید، پروسس و صادرات زعفران، عدم آگاهی و نبود طرزالعمل و مقرره خاص جهت صادرات زعفران و عدم تعریف و شناسایی  بازارهای  هدف از جمله چالش‌های عمده فراروی صادرات زعفران افغانستان می‌باشد.

با توجه به اینکه سرعت رشد تولید زعفران در افغانستان بیشتر از رشد ظرفیت پروسس و انکشاف صادرات آن می‌باشد، بنابراین منطقی خواهد بود که در ابتدا مشکلات در بخش پروسس زعفران با سرمایه‌گذاری بیشتر روی معیاری‌سازی پروسس و بسته‌بندی این محصول حل گردد و بعداً تمرکز بیشتر روی افزایش تولیدات و دسپلین صادرات صورت گیرد. باید توجه داشت که اگر روند فعلی افزایش تولید زعفران در کشور ادامه یابد و از سوی دیگر روی ارزش‌افزایی و معیاری‌سازی تولید برای عرضه به بازارهای جهانی کار صورت نگیرد، باعث خواهد شد که قیمت زعفران افغانستان در بازارهای داخلی و بین‌المللی با افت شدیدی مواجه گردد. به عبارتی دیگر هرگاه برای عرضه‌ی رو به رشد زعفران کشور تقاضای بیرونی ایجاد نگردد و کیفیت پروسس و بسته‌بندی این محصول ارتقاء ننماید، قیمت زعفران در بازار داخلی کاهش خواهد یافت که ضرر اصلی آن متوجه زراع خواهد بود.

بعد از معیاری‌سازی پروسس و بسته‌بندی زعفران کشور با توجه به استندرهای بین‌المللی، قدم بعدی انکشاف بازار و رشد صادرات این محصول است که برای رسیدن به این مهم اقدامات ذیل باید در الویت قرار گیرند:

-        ایجاد نام تجارتی ( برند)؛ 

-        داشتن نشان استندرد؛

-        ایجاد نمایندگی‌های فروش در خارج؛

-        تبلیغات تجارتی؛

-        حضور فعال در نمایشگاه‌های بین‌المللی؛

-        تعریف و شناسایی بازارهای هدف؛

-        کمک‌های مالی جهت ایجاد شبکه توزیع بین‌المللی برای برندهای زعفران افغانی؛

-        حمایت مالی جهت میکانیزه‌نمودن تولید و پروسس زعفران؛

-        ملزم ساختن تولیدکنندگان به اخذ سرتیفکت‌های مربوطه؛

-        کمک به تولید محصول با کیفیت از طریق تغیر روش‌های محلی به روش‌های مدرن؛

-        تهیه بارکد ۱۵رقمی به کمک جامعه جهانی که با خوانش آن بتوان به  محل تولید محصول دست یافت؛

-        کمک به ارتقای بسته‌بندی معیاری زعفران جهت جلوگیری از عمده فروشی.

نتیجه گیری

افغانستان در تولید زعفران بدلیل در اختیار داشتن منابع اساسی از قبیل اقلیم مناسب، زمین فروان و کارگر ارزان دارای  مزیت مطلق بوده واز موقعیت ممتاز برخوردار است. برعلاوه تدوین، تصویب و آغاز روند اجرای طرح پنج‌ساله‌ی انکشاف زعفران توسط وزارت زراعت، آبیاری و مالداری، تشکیل کمیته ملی حمایت از انکشاف زعفران و نتایج حاصله از اقدامات انجام شده توسط وزارت زراعت ،ابیاری و مالداری در سال اول اجرای طرح، بیان‌گر این واقعیت است که انکشاف زعفران دربخش تولید در مسیر درستیقرار گرفتهاست؛اما سهم وجایگاه زعفران افغانستان در بازارهای جهانی علی‌رغم حمایت جامعه جهانی در مقایسه با دیگر کشورها درسطح پایینی قرار دارد.

هر چند که طبق معلومات اتاق تجارت و صنایع افغانستان، طی ۹ماه اول سال جاری، حدود چهار و نیم تن زعفران تولید شده در افغانستان به خارج از کشور صادر شده است، اما صادرات فعلی افغانستان با دومشکل اساسی مواجه است:

اول-بشکل عمده یا کیلویی صادر می‌گردد.

دوم- بعد از صدور از افغانستان، شرکت‌های واردکننده، زعفران افغانستان را با پروسس مجدد و بسته بندی در بسته کوچک بنام خود در بازار های جهانی به فروش می‌رسانند، که در این حالت سود اصلی به جیب شرکت‌های خارجی رفته و عاید کم نصیب دهاقین و شرکت‌های افغانستانی می‌گردد.

بنابراینباید تلاش نمودتا از طریق افزایش مولدیت مزارع زعفران،انکشاف زنجیره ارزشزعفران، معیاری‌سازی پروسس وبسته بندی ومطالعهبازارهای هدف، توان رقابتی زعفران افغانستان در بازارهای جهانی را بصورت موثر افزایش داد.

منابع و مأخذ:

۱) سایت برندینگ- شریعتی مقدم ریسصندوق توسعه زعفران 20 اسد 1395

۲) بی بی سی اکتوبر 2017

۳) بی بی سی اکتوبر 2017

۴) ریاست توسعه غله جات و نباتات صنعتی وزارت زراعت،آبیاری و مالداری

۵) داتر عوض کوچکی –ایسنا 2017

۶) نشریه Sputnikافغانستان 7 اکتوبر 2017

۷) ) ریاست توسعه غله جات و نباتات صنعتی وزارت زراعت،آبیاری و مالداری

 ارسالی : محمد هاشم اسلمی