برای قسمت اول اینجا را کلیک کنید! 

برای قسمت یازدهم اینجا را کلیک کنید! 

نویسنده: داکتر غلام حیدر«یقین»

اندرزنامـــــــــــۀ فــــــردوســــی

قســــمت دهـــــــــــــــــــــــم

اندرزهــــــــــــای دانایان و مــــــــوبدان

سخن گفتن بوزرجمـــــــهر  حکیم با شاه کسری

جـــوان بر زبان پادشاهی نمـــــود      زگفــتــــــار او روشـــــنایی نمــــــود

بدو گفـــت روشن روان آن کســی       که کوتاه گـــوید به معـــنــی یســــی

کسی را که مغـزش بود پــر شتاب      فــــراوان یخـــــن باشــد و دیریـــاب

چو گفــتار بیهـــوده بسیارگشــــت       سخـــنگوی در مردمی خوار گشـت

هـــنرجــوی و تیمار بیشی مخــور      که گــیتی ســـپنج است و ما بـرگــذر

هـــمه روشنایی های تو راستیست      ز تاری و کـــژی بـــباید گـــریســت

دل هــــرکــسی بنــــــدۀ آرزوست      وزو هر یکی رادگر گونه خــــوست

ســـر راســتی دانشــی ایــــزدست      چو دانستیـــــش زو نـــترسی بدسـت

خــردمـــند و دانا و روشــن روان      تنش زین جهانست و جان زان جهان

هـــر آنکس که در کار پیشی کــند      هــــمه رای و آهــــــنگ بیــشی کند

بنا یافـــت رنجـــه مکــن خویشتن      که تــــــیمار جان باشـــــد و رنج تن

زنــیرو بــود مـــرد را راستـــــی      زمــــستی دروغ آیــــــد و کاســــتی

زدانش چــو جان ترا مــایه نیست      به از خامـــــوشی هیچ پیرایه نیست

چو بر دانش خـــویش مهـر آمری     خـــــرد را زتــــو بگــــسلـــد داوری

 

و توانــــــــــــگر به کـــــــــــــسی گفـــته میشود که آزمـــــــــند نیست، بلکـــه خردمنـــــــد است:

 

توانگـــر بود هــر که را آز نیســت      خنک بــــنده کــش آز انبار نیست

مــدارا خــــــرد را بـــــــــرادر بود       خــرد برســر جان چو افـــسربود

توانگر شد آنکس که خوشنود گشت      بدو آز و تـــیمار او ســـــود گشت

به آمــــوختن گـــــرفــــروتر شوی      سخن را زدانــــنده گان بشــــــنوی

به  گفــتار گـــرخیره شد رای مــرد      نگـــــردد کسی خیره هـمــتای مرد

هرآن کس که دانش فــــراموش کند       زبان را به گفــــــــتار خامش کند

چوداری به دست اندرون خــواسته      زر وســــیم و اســـــپان آراســـــته

هــــزینه چنان کـــن که بایـدت کرد      نشایـــــد گشـــــاد و نباید قــــــشرد

خــردمـــند کـــز دشمنان دورگشت      تن دشمــن او را چو مـــزدورگشت

چـــوداد تــن خویشتن داد مـــــــرد       چنان داد که پـــیروز شد درنـــبرد

مگر آن سخن کاندرو ســود نیست       کزان آتش است بهره جزدودنیست

میندیـــــــش ازآن کان نشاید بـــدن      نــدانــــد کــــس آهـــن به آب آژدن

فـــــــروتن بـــود شه که دانا بـــود      به دانــــــش بــزرگ وتـــــوانا بود

هــــر آنکـــس که او کردۀ کردگار     بداند گـــذشت از بـــد روزگــــــــار

پـــرستیدن داور افــــــزون کنــــد       زدل کاوش دیــــــو بیرون کــــــند

به پرهـــــیزد از هرچ ناکردنیست      نـــیازارد آنــــرا که نازردنــــیست

به یـــزدان گـــراییم فــــرجام کار      که روزی ده اویست و پــــروردگار

(ش، ج ۸، ص ص۱۱۷ـ۱۱۹)

 

پیام بزرجمهر حکیم به کسری:

ــ دوری کردن از گفتار بیهوده و اضافه گویی.

ــ رفتن به راه راست و دوری از کژاندیشی.

ــ اگر به آرزویت نرسیدی نباید پریشان شوی.

ــ دوری گزیدن از دروغ ونادرستی.

ــ اگر درکاری دانش نداری بهتر است خاموش باشی.

ــ دوری از آز و حرص.

ــ داشتن صبروحوصله.

ــ به دست آوردن خردودانش.

ــ دوری گزیدن ازدشمن.

ــ نباید سخن بیهوده گفت.

ــ دوری کردن از آزار دیگران.

ــ خدا جویی و پرستش پروردگار.

 

سؤال موبدان از بوزرجمهر و پاسخ دادن او

حکیــــمان داننده و هـــــوشمــــــند       رسیدند نـــزدیک تخـــــــــت بـــلند

نهادند رخ ســــوی بـــزرجمهـــــر       که کسری همی زوبرافروخت چهـر

ازیشان یکی بــــود  فــــــرزانه تر       بـــپرسیـــــد ازوازقــــضا و قــــــدر

که انجام و فــــــرجام چونین سخن       چه گونه است و این برچه آید به بن

چنین داد پاسخ که جـــــــوینده مرد       دوان وشـــب و روز بــــا کارکــرد

بود راه روزی بـــــــرو تاروتنگ        به جــــوی اندرون آب او بادرنــگ

یکی بی هنر خفته بر تخـــت بخت       هـــــمی گل فـــشاند بـــرو بردرخت

چنین است رسم قــضا و قــــــــدر       زبـــخشش نیابی به کـــوشش گـــــذر

جهـــــانداردانا و پــــــــــروردگار      چـــنین آفـــرید اخـــتر روزگــــــــار

دگر گفت کان چیزکافزونتر است       کدام است و بیشی که رادرخور است

چنین گفـــت کان کس که داننده تر      به نیکی کــــرا دانــــش آید به بــــــر

دگر گفت کز ما چه نیکوتـر است       زگــــیتی کــرا نیکویی در خوراست

چنین داد پاســـــخ که آهستـــــگی       کــــریـــمی و خوبی و شایستـــــگی

فزونتر به کردن سر خویش پست       ببـــخشد نه از بهــــر پاداش دســت

بکوشد بجـــــوید به گــرد جـــهان      خـــرامـــد به هـــــنگام با هـــمرهان

دگر گفت کاندر خردمند مـــــــرد       هـــنر چـــیست هــنگام ننگ و نبرد

چنین گفت کانکس که آهوی خویش     ببیند بگــــــردانــــد آیین و کـــــیش

بپرسید دیگــــر که در زیستــــــن      چه سازی که کمـــــتر بــود رنج تن

جنین داد پاسخ که گــــر با خــرد       دلـــــش بردبــــار است رامش بــرد

به داد و ســـــتد ور کـــند راستی       ببــــندد در کـــــــژی و کاســـــــتی

ببخشد گــــــنه چــون شود کامگار     نباشــــــد ســـرش تــیز و نابــردبار

چنین داد پاســـخ که بخــشنده مرد      کجـــا نیــــکویی با ســــزاوار کرد

ببالــــد به کــــردارســـــرو بلــند      چو بالـــــید هــــــــــرگز نباشد نژند

 

و درین مورد چه شایسته مثالهایی آورده است:

 

وگر ناسزا را به سایی به مـشـــــــک      نبـوید نروید گل از خار خــشک

سخن پرسی از گنگ گر مـــــــرد کر      نبــاشد خـــــردمـــند بی دردســر

یکی گفـــت که اندر سرای ســــــپنج       نبــــاشد خـــردمند بی دردســـــر

بدو گفـــت شو دور باش از گــــــناه      جهان را همه چون تن خویش خواه

دگر گفـت کوشش ز انــــــدازه بیش      چه گویی کزین دو کدام است بیش

چنین داد پاســــخ کـــه انـــدر خــرد      جـــز اندیشه چیزی نه اندر خورد

بکوشی چو در پیش کاــــــر آیـدت       چــو خواهی که رنجی ببار آیـدت

سزای ستایش دگر گفت کیســـــــت       اگـــر بر نکــوهـــیده باید کریست

چنین گفت کانکو ه یــــزدان پـــاک      فزون دارد امید و هـــم بیم و باک

دگر گفت کای مرد روشـــن خـــرد     زگردون چه بر سر هــــمی بگذرد

کدام است خوشتر مـــرا روزگـــار     ازیــن بـــر شده چـــــــــرخ ناپایدار

سخنگوی پاســــــخ چنــین داد باز      که هر کس که گشت ایمن وبی نیاز

بخــــوبـــی زمــــــانه ورا داد داد       سزد گر نگــــــیری جز از داد یاد

بپرسید دیگـــر که دانش کــــــدام       به گــــیتی که باشــــــیم زو شادکام

چنین گفـــت کان کو بود بــردبار        به نزدیک او مـــــرد بیشرم خوار

دگر گفت کان چیست ای هوشمند       که آیـــد خردمــــــند را آن پــــسند

چنین گفـــت کان کو بود هوشمند       که آید خـــــردمـــــند را آن پــــسند

چنین گفت کان کو بود پر خـــرد      نـــدارد غــــــم آن کــــزو بگــــذرد

وگر ارجمندی سپارد به خـــاک       نبندد دل انـــدر غــــــم و دردپــاک

دگـــر کـــو زنا دیدنــی ها امــید       چنان بگــــسلد دل چــــو از باد بید

دگر گفت بد چیست بر پادشای        کـــــزو تــــیره گــــردد دل پارسای

چنین داد پاسخ که بر شهــریار       خـــــردمـــــند گوید که آهو چهـــــار

 

و آنـــــچه که بـــــر شهـــــــــریار عیب است وبایــــد از آن دوری کـــــــند، از این قرار است:

 

یکی آنکه ترسد زدشمن به جنگ     ودیگــر که دارد دل از بخـش تنگ

دگــر آنکه رای خــردمند مــــرد      به یک سو نهد روز ننگ و نـــبرد

چهارم که باشد سرش پر شــتاب     نجـــوید بکار انـــدر آرام و خــواب

بپرسید دیگر که بی عیب کیست      نکـــوهـــیدن آزدادگان را به چیست

چنین گفت کین را ببخشو راست      که جان وخرد در سخن پادشاهست

گرانمایه گان را فـسون و دروغ      به کــــژی و بـــیداد جـــستن فروغ

مــــیانه بـــود مـــرد کــند آوری      نکـــوهش گـــرو سر پر از داوری

مــــنش پـــستی وکــــام بر پادشا     به بیهــــــوده جــستن دل پارســــــا

زبان رانـــدن ودیده بی آب شـرم     گــــزیدن خــــروش اندر آواز نـرم

خــردمـــــند مــردم که دارد روا     خـــرد دور کـــردن زبهـــــــر روا

بپرسید دیگر یکی هـــوشمــــــند     که اندر جهان چیست آن بی گـــزند

و آنـــــچـــه که بـــــر آدمــی بی گـــــــزند اســـت، بدینـــــــــــــــــــــــگـــونه انـــد:

چـــنین داد پاســخ او کز نخـسـت      در پاک یزدان بدانست جســـت

کـــزویت سپــاس و بدویت پـــناه      خداوند روز و شب وحورومــاه

دل خـــویش راآشکــار و نهــــان      سپردن به فرمان شاه جهـــــــان

تن خـــویشـــتن پـــروریدن به ناز     برو سخت بستن در رنــــج و آز

نـــگه داشـــتن مــــردم خویش را     گسستن تن از رنج درویـــش را

سپردن به فـــرهـــنگ فـرزند خود    که گیتی به نادان نشاید ســــپرد

چو فـــرمان پذیرنده باشــــد پــسر     نـــوازنده بایــــد کــه باشد پـــدر

بپرسید دیگــر که فـــرزند راست     بخ نزد پدر جایگاهش کجــاست

چـــنین داد پاســـخ که نـــزد پـــدر    گرامی چو جان است فرخ پســر

پس از مرگ نامش بماند به جاـی     ازیرا پسر خـــواندش رهـــنمای

بپرسید دیگـــــر که از خـــواســته    که دانـــی که دارد دل آراســــته

چنین داد پاســـخ که مـردم به چیز    گرامیست وزچیز خوار است نیز

نخست آنــــکه یابی بـــدو آرزوی     ز هستیش پیدا کنی نیک خوی

وگـــرچــون بباید نیاری به کـــار     همان سنگ و هم گوهر شهسوار

دگـــر گفــت با تـــاج و نام بلــــند    کرا خوانی از خسروان سودمــند

و شاهــی ســـزاوار ستایـــش و آفــــرین اســت که پرهــــیزگـــران را در نـــزد او ایمـــن باشنـــد و بد کاران از او هــــراسان:

چنین داد پاسخ کــزان شهـــریار      که ایمن بود مـــرد پرهـــــــــیزگار

وز آواز او بــد هــراسان بــــود       زمین زیر تخــتش تــن آسان بــــود

دگرگفت مرد توانگر به چیست       به گیتی پر از رنج و درویش کیست

و مـــرد قـــــانع در حقــیقــت تـــوانگـــــــر اســت و شخـــص آزمــــــند و حـــــریص درویـــــش است و بی هــــمه جیز:

 

جنین گفت آن کس که هستش بسند       به بخشش خداوند چــــرخ بلند

کسی  را کجا  بخت  انبار  نیست        بدی در جهان بتر از آز نیست

(ش، ج ۸، ص ۱۲۱ــ۱۲۶)

 

نصیحت بوزرجمهر حکیم نوسین روان را

 

چنین گفـــت کسرا به بوزرجمـــهــر      که از چادر شرم بگشای چهر

سخـــنگوی دانا زبـــان برگـــــــشاد      زهر گونه دانش همی کرد یـاد

نخست آفرین کــــرد بر شهــــــریار     که پـــیروز بادا ســـر تاجـــدار

دگر گفــت مــردم نگــــردد بـــلـــند      مگــر سر به پیچد زراه گــزند

چـــو باید که دانـــش بیفــــزایـــدت       سخــن یافــتن را خــرد بایدت

در نام جـــســتن دلـــیــری بـــــــود      زمانه زبد دل به سیری بـــــود

و گـــرتحت جـــویی هــنر بایـــدت      چوسبزی بود شاخ و بربایــدت

چو پــرسند پــــرستنده گان ازهـــنر     نشاید که پاسخ دهــــیم ازگهـــر

گهر بی هنر ناپســـند است وخــوار      برین داستان زد یکی هوشیار

که گر گل نبوید به رنگش مـــجوی     کز آتش بروید مگــر آب جوی

توانگر به بخـــشش بود شهــریـــار     به گنج نهفــــــته نه ای پایـــدار

به گفتار خوب ار هـــنر خواســـتی      به کـــردار پـــــیدا کند راستی

فــروتر بود هـــرک دارد خـــــــرد      سپهرش همی در خرد پرورد

چنین هـــــم بود مـــــردم شـــاد دل     زکـــژیش خـــون گرددآزاد دل

خرد درجهان چون درخت وفاست      وزو بار جستن دل پادشاســت

 

و باید به طمع کاری که شخصیت انسان را پست میسازد، به چشم نفرت دید:

 

چو خرسند باشی تن آسان شــوی     چو آز آوری زو هراسان شوی

گشاده دلان را بــــود بخت یــــار     انــوشه کــسی کــــو بود بردبار

هرآنکس که جوید هـــمی برتری     هــــنر هـــا ببـــاید بدین داوری

 

و شخص بزرگ منش کسی است که دارای این ویژه گیها باشد:

 

یکی رای و فرهنگ باید نخسـت      دوم آزمــایش بباید درســـــت

سیــوم یــار باید به هــــنگام کـار      زنیک وز بد بر گرفتن شمــار

چهــــارم که مانی به جا کــام را      به بیــــــنی زآغاز فـــرجام را

به پنجــــم اگـــر زورمــندی بود      به تن کوشـــش آری بلندی بود

وزین هردری جفت گردد سخـن     هــــنر خیره بی آزمـــایش مکن

از آن پس چو یلرت بود نیکساز      برو بر به هــــنگامت آیـــد نیاز

چـــو کوشش نباشد تــن زورمند      نیارد ســـر آرزو هـــا به بــــند

چو کوشش ز اندازه اندر گذشت     چنان دان که کوشنده نومیدگشت

 

و مر دانا دارای پنج خصلت است، همچنان که آدم نادان را هفت عادت است:

 

خوی مـــرد دانا بگویـــم پنــــــج      کزان عادت او نباشد به رنــــج

چو نادان که عادت کند هفت چیز      وزان هفت چیز به رنجست نیز

نخست آنکه هر کس که داردخرد      ندارد غــــــم آن کزو بگــــذرد

نه شادان کــند دل بـــه نا یافـــــته      نه گر بگــــذرد زو شود تافــته

چو از رنج وزبد تـــن آسان شــود     ز نابودنـــیها هـــــــراسان شود

چو سختیش پیش آید از هــرشمار     شود پیش و سستی نیاردبه کـــار

 

و آن هفت عادت آدم نادان بدین گونه است:

 

ز نادان که گفـــتیم هفـــت است راه     یکی آنکه خـــشم آورد بیگـــــــــناه

گشاده کـــند گــــنج بر ناســــــزای      نه زو مزد یابد به هــــــردو سرای

سه دیگر به یــزدان بود ناســـپاس      تن خـــویش را در نهـــــان ناشناس

چهارم که باهــــرکسی راز خویش     بگـــوید بر افــــرازد آوازخــــویش

به پنجـــم به گفـــتار ناسودمــــــند      تن خــــــویش دارد به درد و گــزند

ششم گــــردد ایمــن زنا اســـــتوار     هــــمی پرنیان جـــوید از خـــاربـار

به هفـــــتم که بستیهــد اندر دروغ      به بیشــــرمی اندر بجـــوید فــروغ

چـــو بر انجمـــن مرد خامــش بود     از آن خامشی دل به رامـــــش بــود

سپــردن به دانــای دانـــنده گـــوش     به تن توشه باید به دل رای و هوش

شنیده سخن هـــا فـــــــرامش مکن      که تاج است  بر تخت شاهی سخن

چو خـــواهی که دانـــسته آید به بر     بگفــــــــتار بکــــشای بند از هـــنر

چو گسترد خواهی به هر جای نام      زبان برکـــشی هــــمچو تیغ از نیام

چو بامـــرد دانات باشـــــد نشست      زیردست گــــردد سر زیردســـــت

زدانش بــود جان ودل را فـــروغ      نگــــر تا نگــــردی به گــرد دروغ

سخـــنگوی چـــون برگشاـید سخن     بمان تا بگــــوید تـــو تندی مـــــکن

زبان را چــــو بادل بــــود راستی      ببندد زهــــرســـو در کاســـــــــتی

زبــی کارگـــویان تو دانا شــــوی      نگـــــویی از آن سان کــزو بشنوی

زدانش در بـــی نــیازی مــــجوی     وگـــــرچند ازو سختی آید بهـــروی

(ش، ج ۸، ص ص ۱۲۷ ــ ۱۳۰)

 

پرسش موبد و پاسخ دادن بوزرجمهر

 

بپـــرسیــــد پس مــوبــد تیزمغــــز      که اندر جهان چیست کردار نغز

کجا مـــــرد را روشنــــایی دهـــد       زرنج زمـــــانه رهایـــی دهــــــد

چنین داد پاســخ که هـــرکو خــرد      بیابد زهـــــردو جهــــان برخورد

بدو گفــت گــر نیستش بخـــــردی      خرد خلعــــت روشن از ایـــزدی

چنــین داد پاســ خ که دانش بهست     چو دانا بود برمهــــان برمهــست

بدو گفــــت گر راه دانش نجــست       بدین آب هــرگز روان را نشست

چـــنین داد پاســـخ که از مرد گرد     سرخویش را خــــوار باید شمـــرد

اگـــر تـــاو دارد بــه روز نبـــــرد     سربدسگال انــــدر آرد به گـــــرد

گـــرامی بــود بــردل پادشــــــــاه      بود جاویـــــدان شـــاد و فرمانروا

بدوگفـــت گــر نیستش بهـــره زین     ندارد پــژوهـــیدن آیین ودیـــــــن

چنــین داد پاسـخ که آن به که مرگ     نهـــد برســــر اویکی تیره تـرگ

دگـــر گفــت کـز بار آن مــیوه دار     که دانا به کــــارد به باغ بهــــــار

چه سازیـم تا هـــرکسی برخـوریم      وگــــر سایۀ او به پـــی بســــپریم

چنین داد پاسخ که هـــرکـــو زبان      زبد بستـــــه دارد نرنجــــد روان

کســی را ندارد به گفــتار پوســت      بـــود بر دل انجمـــن نـــیزدوست

هـــمه کار دشـــوارش آسان شــود     ورا دشمـــن و دوست یکسان شود

دگر گفــت کان کـــو ز راه گــزند     بگـــردد بزرگ است وهــم ارجمند

چنـــین داد پاســــخ که کـــردار بد      بسان درخـــتی ا ست با بار بــــــد

اگـــــــر نرم گویــــد زبان کســی       درشتی بـــه کــــوشش نیاید بســی

بدان کز زیان است کوشش زرنج      چو رنجش نجویی سخن را به سنج

همان کم سخن مرد خسروپرست      جـــز از پیشگاهــــش نشاید نشست

دگـــر از بــــدی هــــای نا آمــده      گریزد چــــــــو از دام مــرغ  ودده

سه دیگـــــر که بر بد تـــوانا بود       به پرهــــیز از ویـــــــــژه دانا بود

نیازد به کـــاری که ناکردنیسـت       نیـــــــازارد آن را که نازارد نیست

نمــاند که نیــکی بـرو بگـــــذرد      پی روز نــــا آمــــــده نشمــــــــــرد

به دشمـــن زنخچیـــر آژیـــرتـر      بردوست هـــمواره چون تــــیر و پر

زشادی که فرجام او غــــم بـود      خــردمــــــــــند را آرزوی کــــم بود

تن آسایی و کاهــــــلی دورکـن       بکـــــوش و زرنج تنت ســــور کــن

که ایدر ترا سود بی رنج نیست      چنان هــــم که بی پاسبان گـنج نیست

(ش، ج ۸، ص ص ۱۳۰ــ۱۳۱)

 

فشردۀ سخنان حکیمانۀ بوزرجمهر حکیم:

ــ هر که داناتر است، تواناتر است.

ــ مرد داننده و خردمند به نیکی گرایش دارد.

ــ مدارا، کرم و خوبی صفات شایستۀ انسان مردمدار است.

ــ آدمیزاد باید به آهو وزشتی های خود بنگرد و عیبش را اصلاح کند.

ــ هرکه بردبار است از زنده گی اش بیشتر لذت میبرد.

ــ باید در داد و ستد از راستی و درستی کار گرفت.

ــ با زیردستان باید بخشنده و بردبار بود.

ــ آدم بخشنده همچون سرو بلند است که هیچوقت نژند نگردد.

ــ خردمند کسی است که از گناه کردن دوری جوید.

ــ آدم دانا از فسون و دروغ دوری میگزیند.

ــ باید در تربیت فرزند کوشید و اورا با خردمندان مونس و همدم ساخت.

ــ ثروت ودارایی وقتی سودمند است که بتوان در راه خوبی و نیکی مصرف کرد.

ــ توانگر کسی است که قانع باشد و از حرص و آز دوری جوید.

ــ گهر بدون هنر چون گلی است که رنگ دارد و بوی ندارد.

ــ خردمند گاهی به نایافته رنج نبردو غم گذشته را بدل نگیرد.

ــ از سحتی روزگار نباید هراس داشت ودر کار زنده گی از سستی و کهالت دوری جست.

ــ آدم نادان زود خشم گیرد و برکردگارش ناسپاس است.

ــ نباید راز خود را بهرکسی گفت، چون پریشانی آرد و پشیمانی.

ــ باید به سخنان دانایان گوش کرد و روح وروان خود را منهزه ساخت.

ــ زبان را از بد گویی و سخن بد گفتن نگهدار چون زبان سرخ سر سبز میدهد بر باد.

ــ باید تن آسایی و تنبلی را از خود دور کرد چون گنج بدون رنج میسر نیست.

ادامــــــــــــــــــــــــــــــــه دارد

حروفچینی تیم افغان موج
 

نویسنده: داکتر غلام حیدر«یقین»

اندرزنامـــــــــــۀ فــــــردوســــی

قســــمت یازدهـــــــــــــــــــــــم

اندرزهــــــــــــای دانایان و مــــــــوبدان

 

اندرز بوزرجمـــــــهربه کسری

اندر باب امور اداری، کشوری، صفات و ویژه گیهای شهریار خوب

چو پرهــــیزگاری کــــند شهــــریار     چه نیکوست پرهــیز با شهـــریـــــــار

زیــــزدان بترســــد گــــــــۀ داوری      نگــــردد به مـــــــیل و به کند  آوری

خــــــــــرد را کــــند پادشاه برهــوا      بـــــدانگه که خشـــم آورد پادشـــــــاه

نبایـــــد که اندیشــۀ شهـــــــــــــریار      بــــــود جـــــز پسنـــدیـــــدۀ کـــردگار

زیزدان شناسد هـــمه خوب وزشت      به پـــــاداش نــــــیکی به جوید بهــشت

زبان راست گوی و دل آزرم جوی      هــــــمیشه جهــــان را بــــــدو آبــروی

هــر آنکس که باشـــد ورا رای زن      سبک باشــــــد انــدر دل انجمــــــــــن

سخــنگوی و روشــــن ده و داد ده      کهــــــان را به کـــه دارد و مـه به مــه

کسی کــــو بود شاه را زیر دسـت       نبایـــــد که یابــــد به جــای شکـــــست

بدانگه شــود تاج خســــــــــرو بلند     که دانا بــــــــود نــــــزد او ارجـمـــــند

نباید که خسبــــــد کـــسی دردمـــند     که آیــــد مگـــــــر شاه را زوگـــــــزند

زدســـتور بد گوهـــر وگفـــــت بد      تباهــــی به دیهـــــیم شاهــــی رســـــد

نبایــــــد شنیـــدن زنـادان سخـــــن     چو بد گویــــــــد از داد فـــــرمان مکن

هــمــــــه راستــی بایـــد آراستــــن     نبایــــــد که دیــــــو آورد کاستـــــــــن

(ش، ج ٨، ص ص١٣٢ ــ ١٣٤)

و ده کــار بــرمـــردم دانـــا عــــیب اســــت کــه بایــد از آنهــــــا دوری جــــست وآن ده کــار را که نــــباید انجام داد، به اینگــــونه است:

چـــنان دان که هر کس که دارد خرد     به دانش روان را همی پـرورد

نکوهــــــیده ده کار بـــــرده گـــروه      نکوهــیده تر نزد دانش پـــژوه

یکی آنکـــه حاکــم بـــود بـــا دروغ     نگـــیرد بر مـرد دانا فــــــروغ

سپهــــبد که باشد نگهــــبان گـــــنج      سپاهی که او سر به پیچد زرنج

دگـــر دانشــــومــند کــــو از بـــزه      نتــــرسد چــو چیزی بود بامزه

پزشکی که باشـــــد به تن دردمـــند      زبیــــمار چــون باز دارد گزند

چو درویش مردم که نازد به چـــیز     که آن چیزگفـــتن نــیرزد به نیز

همان سفله کز حرص آرام وخواب     زدریا دریغ آیـــدش روشــن آب

وگـــر باد نوشین به تو بــــرجهــــد     سپاسی از آن بــرسرت برنهـــد

به هفــــتم خـــردمند کاید به خشـــم      به چیز کسان برگمارد دوچشـم

به هـــــشتم بـه نــادان نمایـــنده راه     سپــــردن به کاهل کسی کارگـاه

هــــــمان بی خــرد کو نیابد خـــرد     پشیمـــان شود هم زگفـــــتار بـد

دل مـــردم بیــــخرد بــــــــارزوی      برین گونه آویزد ای نیک خوی

چو آنش که گـــــوگرد یابد خروش     گـــرش در نیستان بود پــرورش

(ش، ج ٨، ص ص ١٣٧ ـ ١٣٨)

سوال موبدان از بزرجمهر و پاسخ گفتن او

چنین گفت موبد به بزرجمهـر      که ای نامورترزگـردان سپهـــر

چه دانی که بیشش بگــزایدت      چو کمی بود روز بفـــــزایـــدت

چنین دادپاسخ که کمترخوری      تن آسان شوی هم روان پروری

زکردارنیکی چو بیشی کنــی      هـــمی بر هـــماورد پــیشی کنی

چنین گفت پس  یزدگرد دبـیر      که ای مــرد گــــوینده و یاد گیر

سه آهــو کدام اند بادل به راز     که دارند و هــستند زان بی نــیاز

و آن ســـه آهـــــو عبارت انـــد از عیـــبجویی، رشـــک بـــردن و سخـــن چیــــــنی:

چـــنین داد پـــاســـخ کـــه بار نـــخست      دل از عـیب جستن ببایدت شســت

چــو مهــــتر بــود بــرتو رشک آوری      چوکهتر بود زو ســرشــک آوری

ســـــه دیـگر سخن چین و دوروی مرد      بر آن تا برانگــــــــیزاز آب گــرد

چـــو گـــوینده یــی کو نه بر جـــایــگاه     سخن گفت وزو دور شد فــروجــاه

همان کو  سخن سر به ســـــر نشنـــود       نــداند به گفـــــتار وهــــــم ننــگرد

به چـــیزی نــــدارد خردــــمند چـــشم      کـــــزوبـــاز ماند به پیـچد زخــشم

بـــپرســـد پـــس موبــد مــــــــــوبدان       که ای بـــرتـر ازدانــش بخــــردان

کــــدامــین ره آیـــد تــرا ســودمـــــند       کـــدام است با درد و رنج وگـــزند

چنین داد پاسخ که راه از دو ســوست      گـــذشتن تـــرا تا کـــدام آرزوســت

زگـــیتی یـــکی باز گـــشتن به خـاک      که راه دراز اســت با بــــیم و بـاک

خـــرد باشــــدت زین سخــن رهنمون      بدین پرسش اندر چرایی و چـــون

خـــرد مـــــــرد را خلعت ایـــزدست       سزاوار خلعــــت کـــن که کیــست

تنومـــــــــند را کو خـــرد یار نیست       به گیتی کـــس او را خریدار نیست

نباشدخــــرد جـــان نـــــباشد رواست      خرد جان پاک است و ایزد گواست

چــــو بــنیاد مـــردی بــیاموخت مرد     ســـر افراز گـــردد به ننگ و نـبرد

و درباب یزدان پرستی و خدا جویی است:

چــو یـــزدان پسندی پسندیــــده ای      جهان چون تن است و تو چون دیده ای

بسی از جهــــان آفــــــــرین یادکن      پــرستــــش بــرین یاد بــــنیاد کــــــــن

به ژرفی نگهــــــدار هــــــنگام را      بـــه روز و بــــه شــــب گـــــاه آرام را

چو دانی که هستی سرشته زخاک      فـــــــرامـــوش مکــــن راه یزدان پـاک

پرستش زخود ایچ کمــــتر مـــکن      تـــو نـــو بـــاش گـــر هست کیتی کهـن

در بارۀ روی آوردن به نیکی و دوری گزیدن از بدیها و زشتی ها:

به نیــکی گــرای و غــــنیمت شناس     زآمــوزگــاران مــــبر تــاب ســر

مــگــرد ایچ گـــونه به گـــرد بـــدی      به نیــــکی گــرایی اگر بــخردی

ستـــوده ترآن کـــــس بود در جهـان     که نیکش بود آشـــکار و نهــــــان

هــــوا را مبر پیـــش رای و خــــرد     کـــزان پــس خرد سـوی تو ننگرد

در باب آموزش فــــــن دبیــــری و نویسنده گی:

چو خـــواهی که رنـــج تو آید بسـر     زآمــوزگاران مـــــــبر تاب سر

دبیــــری بیامــــوز فـــــــــرزند را     چو هستی بود خویش وپیوند را

دبـــیری رساند جــوان را به تخت      کــند ناســـزا را ســـزاوار بخت

دبـــیریست از پــیشه هـــا ارجمند      کـــزو مرد افـــگنده گــردد بلـند

چو با آلـت و رای باشــــد دبـــــیر       نشیــــند بر پادشـــاه نـــاگــــذیر

تن خــویش آژیـــر دارد زرنــــج       بیابــــد بی انـــدازه از شاه گــنج

بلاغــــت چــــو با خط گرد آیدش      برانـــدیشه معـــنی بیفـــــزایدش

ز لفـــــظ آن گــزیند که کوتاهــتر      به خــــط آن نمــــاید که کوتاه تر

خردمــند بایـــــد که باشـــد دبــیر      هـــــمان بـــردبار وســخن یادگیر

هـــشـــــیوار و سازیــدۀ پادشــاه       زبان خامــــش از بد به تن پارسا

شکیبا و با دانـــــش و راستگوی       وفادارد و پاکـــــیزه و تازه روی

(ش، ج ٨، ص ص ١٣٨ ــ ١٤٢)

سوال نوشین روان از بوزرجمهر و پاسخ گفتن او

زمن یادگــاراست چـــندی سخـــن     گمانم که هــــرگز نگردد کهــن

چــو بگـــشاد روشن دل شهــریار     فراوان سخن کرد زوخواستگار

بدوگفــت فــرخ کدام است مـــــرد     که دارد دل شاد بی بـــاد ســرد

چنین گفـت کانـــکو بود بی گـــناه     نبردست اهـــرمـــن او را زراه

بپرسیدش ازکـــژی وراه دیـــــــو     ز راه جهــانــدار کــــیوان خدیو

بدو گفـــت فرمان یزدان بهــیست      که اندر دو گـیتی ازوفرهــیست

دربــرتــری راه اهــــــرمن است     که مرد پرستنده را دشمــن است

خنک در جهان مرد پیمان منــش      که پاکی و شرم است پیرامــنش

چو جانش تنش را نگهــبان بـــود     هــــمه زنــده گانـــیش آسان بود

بمــانــد بــدو رادی وراستـــــــی      نکـــوبـــــد در کـــژی و کاستی

هـــرآن چــیز کان بهـرۀ تن بــود     روانش پس ازمرگ روشن بـود

ازین هردوچیزی نــدارد دریـــغ      که بهــــر نیام است گربهـــرتیغ

کسی کــو بــود بــرخـردپادشــاه       روان را نـــــدارد به راه هـــوا

سخن مشنو از مرد افزون منـش      که با جـان روشن بـود بدکـــنش

چو خستو بیاید به دیگر ســـرای      هم ایدر پر از درد ماند به جـای

کزین بگذری سفله آن را شنـاس     که از پاک یزدان نــــدارد سپاس

دریــغ آیـدش بهـــرۀ تــــن زتــن     شــود زآرزو هـــا به بند دهــــن

همان بهــر جانش که دانش بــود     نـــداند نه از دانشـــی بشــــــنود

بپرسید کســـری که از کهـــتران    کـــرا باشـــد اندیشــۀ مهـــــتران

چنین گفت کان کس  داناتر است      بهـــــر آرزو بــرتواناتــر است

کــدام اســت دانا بدو شاه گفـــت     که دانــش بــود مـرد را درنهفت

وتــن و جــان آدمـــی راده زشتی تیـــــــره میســــــازد که مـــــرد دانـــا بایــــــد آن زشــتی هـــا را از خـــــود دور سـازد:

چنین گفـــــت کان کــــو به فـــــرمان دیــو     نـــپــــردازد ازراه کـــیـــوان خـــدیــــو

ده انـــد اهـــــــرمــن هــــم به نـیروی شیر     که آرنـــــــــد جان و خــــرد را به زیـر

بـــدوگفــــــت کســـــری که ده دیو چیست     کـــزیشـــان خــــردرا بــــباید گـــریست

چـــــنیـــن داد پــــاســـخ کــه آز و نـــــیاز     دو دیــــوانــد بــــا زور و گردن فــــراز

دگر خشم ورشک است و ننگ است وکین     چـــو نمـــام و دو روی ونـــا پــاک دیـن

دهـــــــم آنــک از کــس نـــدارد سپـــــاس      به نیـــــکی وهـــم نیست یــزدان شناس

بـــــدو گفـــت ازین شـــوم ده باگـــــزنــــد     کــــدام اســـــــت اهــــرمــن زورمــــند

و ازیــن ده زشـــتی که یــــاد کــــــرده آمــــــد آزمــــــندی از هــــــــمه بــــــدتر اســــــت و زشـــــــتر:

چنین داد پاســــخ به کـــسری کـــه آز      ستمـــکاره دیــوی بود دیــرساز

کــه او را نبینند خــوشــــنود ایــــــچ      هــمه در فـــزونیش باشند بسـیج

نــیاز آنکــه او را ز انــــــــدوه ودرد     هــمی کــور بینند ورخـسار زرد

کـــزین بگذری خســـروا دیـورشک      یـکی دردمـــندی بود بی پزشک

اگـــر در زمانــــه کسی بی گـــــزند      به تـــندی شـود جان او دردمـــند

دگـــر ننگ دیــوی بـــود با ستیـــــز     هــمیشه به بــد کــرده چنگال تـیز

دگر دیو کین است پر خشم و جـوش     زمردم بتابد گــۀ خــشم وهـــوش

نه بخــــشایش آرد برو بــرنه مهـــر     دژ آگـاه دیـــوی پـــر آژنگ چهر

دگـــر دیـــو نمـــام کـــو جز دروغ      نــداند نـــرانـد سخـــن با فـــروغ

بمانـــد سخــن چــین و دوروی دیو      بریــــده دل از بـــیم کـیهان خـدیو

مــیان دو تن کـــین و جنـــگ آورد     بکــوشد کـــه پیـــوسته گی بشکرد

دگــــر دیـــو بی دانــش وناســپاس       نباشد خـــردمـــند و نــیکی شناس

به نزدیک او رای و شرم اندکیست     به چشمش بدونیک هردو یکیست

زدانا بپــــــرسید پــــــس شهـــریار     که چــون دیــــو با دل کند کارزار

به بنده چـــه دادست کیهان خدیــــو     که از کار کوته کند دســـت دیـــــو

و خــــرد در جـــان آدمـــی چــــون جــوشنــی اســت که هـــــیچگـــونه شـــــمشیـر زشـــتی و پـــلیـــدی در آن کارگـــر نیست:

چنین داد پاســـخ که دســت خـــرد    زکـــردار اهـــــرمنان بگـــــــذرد

خــرد بــاد جــان ترا رهــــــنمون    کـــه راه دراز است پیـــش اندرون

زشمشیر دیوان خرد جوشن است     دل و جان داننده زو روشـــن است

گــــذشته سخــــن یاد دارد خـــرد    بـــه دانـــش روان را هــمی پرورد

جهان خوش بود بردل نیک خوی    نگــــردد بــــــه گــــرد در آرزوی

وزان پــس زدانا به پرسید مـــــه     که فــرهـنگ مــردم کدام است بــه

چنین داد پاسخ که دانش بهســـت    خــردمــند خود بر جهان برمهــست

که دانا بلــــندی نـــیازد به گــنج     تن خــویش را دور دارد ز رنـــــج

ز نیروی خصمش بپرسید شــاه     که چون جست خواهی همی دستگاه

چنـــین داد پاســـخ که کـردار بد    بود خصــــم روشــن روان و خــرد

و نزد دانـــــا فــرهـــنگ از گوهـــر بهـــتر است و خوبتـــــــر:

ز دانا بـــــپرســـــــید پس دادگـــــــــر     که فـرهــنگ بهـــتر بود گر گهـــر

چــــــــنین پاســـــخ بدو رهـــنمـــــون     که فـرهنگ باشد زگــوهــر فـــزون

گهر بی هنر زاروخوار است و سست      به فـرهنگ باشد روان تن درســت

از آن پس بپــــرســــید کســری ازوی     که ای نامـور مرد فـرهــنگ جـــوی

بزرگی به کوشـــش بود گــر به بخت      که یابد جهــاندار ازوتـاج وتخـــــت

چنین داد پاســـــخ که بخـــت و هـــنـر      چنان اند چون جفــت با یکــدیگــــر

چنان چون تن وجان که یارند و جفت      تـــنومـــند پیدا و جان در نهــــفـــت

هـــمان کالــــبد مرد را پوشـش اسـت      اگر بخــت بیدار در کــوشش اســـت

دگر پرســـشی بـــرگشـاد از نهــفــت      به دانـــا ستـــوده کـدام است گفـــــت

چنین داد پاسخ که شاهــی که تخـــت      بـــیارایـــد و زور یـــابـــد زبـــخــت

اگــر دادگــــر باشـــد و نــــــیک نام      بـــیابـــد ز گفـــتار و کـــــردار کــام

بپرسیـــد و گفــــتا که بدبخت کیست      که هـــمــواره از درد باید گــریســت

و بدبخت کسی است که از کردار بدش همیشه در هراس است:

چنین داد پاسخ که دانـــنده مـــرد      که دارد زکـــردار بــد روی زرد

بپرسید ازو گفت خرسند کیســت      به بیشی ز چیــز آرزومند کـیست

و خوشبخت آن کس است که:

چـــنین داد پاســــــخ که آنکس که مهـــر     نــدارد برین کرد گردان سپهـــــــر

بـــود گفـــت ما را چه شایســــــته تـــــر     چنین گفــــت کان کس که آهسته تر

بپرسیـد ازو گفـــت آهـــسته کـــــیســت      که بــر تیز مـــــــردم بباید گریست

چنین داد پاســـــخ که از عیـــب جـــوی      نگــــــر تا که پیچد سر از گفتگوی

به نزدیـــــک او شـــرم وآهـــسته گـــی      هــــــنرمندی و رای و شایسته گی

بــپرســـید ازو نـــامــــور شهـــریـــــار      که ازمــــردمـــــان کیست امیدوار

چنین گفت کانکس که کوشاتر اســــــت      دو گوشش به دانش نیوشاتر اسـت

بپـــرسیـــد کـــسری که بیـــدارتــــــــر      پسندیده تر مرد وهــــوشـــــــیارتر

به گـیتی کــــدام است با مــن بگــــوی       که بـفــــــــزاید از دانشی آبـــروی

چنــــین داد پاســــخ که دانــــای پـــیــر      که با آزمـــــایش بـــــــود یادگــــیر

بپرسیـــــــد ازو شــــــهــــریار بـــلــند      که از ما که دارد دلــی دردمـــــــند

چنین گفت کان کــو خردمــــند نیســت       توانگرکش از بخت فـــرزند نیست

بپرسیــــــــد شـــاه از دل مستـــــــــمند      نشـــــسته به گــرم اندرون بی گزند

بدو گفـــت با دانشـــــی پـــارســـــــــا      که گـــــردد بـــرو ابلهــــی پــــادشاه

بپــــرسیـــد نومـــــید ترکـــــس کــدام      که دارد تــــوانایــــی ونیـــــــک نام

چنین گفـــت کان کـو زکــــاربـــزرگ      بیفـــــــــتد بمــــاند نژند وســــترگ

بپرســـید ازو شــــــاه نوشــــین روان      که ای مرد دانا و روشـــــــــن روان

که دانــی که بی نام و آرایش اســـــت      که او از در مهــــر و بخشایش است

بــدو گفـــت مـــرد فـــــــراوان گنــاه      گنهــــــکار درویش وبی دســــــتگاه

بپرسید و گفـــتش که بــرگوی راست      که تا از گــــذشــــته پشیمان کراست

چنـــین داد پاســـخ که آنتیــره تــرک      که برســــر نهـــد پادشاه روزمــرگ

پشیمـــان شود دل کـــنــد پر هــراس      که جانش به یــــزدان بد ناســــــپاس

ودیـــــگـــر که کـــردار دارد بســی       به نـــزدیک آن ناســــپاسان کــــسی

بپــرسید وگفــت ای خــرد یافــتـــــه      هـــــنر ها یک انــــدر دیگر یافـــته

چه دانی کزوتـــــن بـــود سودمـــنــد     هـــــمان بردلی هـــــــرکسی ارجمند

چـنیــن داد پاســـخ کـه نا تــندرســت      که دل را جــــز از شادمانی نجست

چو از درد روزی بـــه سســتی بــود     هــــــمه آرزو تــندرستـــــــی بــــود

بپرسیــد و گفــتـــش کــه از آرزوی       چه بیش است پیدا کن ای نیکخـوی

بدوگفــت چون ســـــرفــرازی بـــود     هـــمه آرزو بی نـــــیازی بــــــــود

چو از بـی نیازی بـــود تــندرســــت      نباید جز از کام دل چیز جســـــت

گــــرانتر چه داری بـدوگفــت شــاه      چنین داد پاسخ که سنگ گــــــــناه

بپــرسید کـــز برتـــــری  کـار هـــا      زگفــــتار ها هم ز کــــردارهــــــا

کـدام است با نــــنگ و با سرزنــش      که باشــــد وراهــــرکسی بدکــنش

چنین داد پاسخ که زفــــتی ز شــــاه      ستـــیهــــیدن مــردم بـــــی گــــناه

توانگر که تنگی کـــند درخـــورش      دریـــغ آیدش پــوشـــش و پرورش

زنانی که ایشـــان نــدارنــــد شــرم      به گفــــتن نـــــــــــــدارند آوازنرم

همان نیک مردان که تنــــدی کنــند      دگـــــر تنــــــگ دستان بلندی کنند

به گیتی ز نیکی چه چیز است گفت      که هم آشکار است و هم در نهفت

کزو مـــــــرد داننده جوشــــن کــند      روان را بـــدان چــــیز روشن کند

چنین داد پاسخ که کـوشان به دیــن       به گــــیتی نـــیابد جــز از آفــرین

دگــــــر آنکه دارد زیزدان ســپاس      بـــود دانشی مـــرد نیــــکی شناس

بدو گفـــت کسری که کـرده چه به      چه ناکـــرده از شــــاه وزمــرد مـه

چه بهتر کــزوبازداریـــــم چــنگ       گـــرفـــــته چه بهــتر زبهر درنگ

چه بهـــتر ز فـــرمــودن و داشتن       وگــــرمــــرد را خـــوار بگذاشـتن

به پاسخ نگهــداشتن گفـــت خــشم       که از بیـــگناهــــــان بخوابند چشم

دگـــر آنــــکه بـــیدار داری روان      به کـــوشی تــو در کار هـا تا توان

فـــروهــــشته کین برگرفــــته امید      بـــتابد روان زو به کـــردار شـــید

ز کار بـــزه چـــند یابی مـــــــــزه      بیفــــکن مــــزه دور باش از بـــزه

( ش، ج٨، ص ص١٩٤ ــ ٢٠٦)

اندرزنامۀ کسری به فرزندش هرمزد

مــبادا که گردی تو پیـــمان شکــن      که خاک است پیمان شکن را کفن

به بادافــره بیگناهـــان مکــــــوش      به گفــــتار بد گوی مسپارگــوش

بهـــرکار فـــرمان مکن جز به داد      که از داد باشـــد روان تو شــــــاد

زبان را مگــــردان به گرد دروغ      چوخواهی که تخت تو گیرد فروغ

وگـــر ریــردستی بـود گــــنج دار     تو او را از آن گنج بی رنـــــج دار

که چیزکسان دشمن گـــــنج تست      بدان گــــنج شو شاد کز رنج تست

وگــــر زیردسـتی شود مــایه دار     همان شهــــریارش بود سایــــه دار

چــــو نیکو کند با تو پاداش کــن      ابا دشــــمن دوست پرخــــــاش کن

وگر گـردی اندر جهــان ارجمند      زدرد تـــن انــــدیش ودرد گـــــزند

هـــنرجوی بادین ودانش گــزین      چو خواهی که یابی زبخت آفـــرین

گرامی کن او را که در پیش تــو      سپـــرکـــرده جـــان بر بداندیش تو

به دانش دو دســت ستیزه به بند      چو خــــواهی که از بد نیابی گــزند

هـــمیشه یکی دانشـــی پیش دار     ورا چــون روان و تن خـــویش دار

بــــزرگان و بازارگانان شهـــر      هـــمی داد باید که یابــند یهـــــــــر

کسی کــو ندارد هـــنر با نـــژاد      مکن زو به نیز ازکم و بیش یــــاد

مــده مــرد بی نام را ساز جنگ     که چون باز جویی نیاید به چنـــگ

به دشـــمن دهـد مرترا دوستدار     دوکار آیدت پیش دشوار و خـــــوار

ســــلیح تو در کاـــــرزار آورد     همان بر تو روزی به کـــــار آورد

به بخشای برمردم مــــــستمــند      زبد دور باش و بترس ازگـــــــزند

هــمیشه نهان دل خویش جـوی      مکــــن رادی و داد هرگز به روی

هــمان نیز نیکی به اندازه کــن      زمرد جهـــان دیده بشنــــــــو سخن

به دنیا گرای و بدین دار چشـم      که از دین بود مرد را رشک وخشم

هــــزینه به اندازۀ گـــنج کـــن      دل از بیشــــی گـــنج بی رنـــج کن

به کردار شاهــان پیشین نــگر      نباید که باشــــــی مگــــر دادگــــر

که نفرین بود بهــر بیداد شــاه      تو جز داد مپسند و نفـــرین مـخواه

گزافــه مفــرمای خون ریختن     وگـــر جنگ را لشـــکر انگیخـــتن

نگه کن بدین نامــــــۀ پند مـن      دل انـــدر ســــرای سپــــجدی مبند

(ش، ج ٨، ص ص٢٧٧ ــ ٢٧٨)

 

*       *       *

 

امیــــدم چنان است کـــزکــــردگار      نباشـــی جــز از شادوبه روزگار

گرایمـن کنی مـــردمـــان را به داد     خود ایمن به خسپی واز داد شـــاد

به پاداش نیـــــکی بیـــابی بهــشت       بزرگ آنکه او تخم نیکی بکشت

نگــــر تا نــباشـــی به جزبردبـــار      که تندی نه خوب آید از شهــریار

جهاندار و بیدار ورفرهنگ جـوی      بمانــــد هــــــــــمه ساله با آبروی

به گرد دروغ هیچگونه مگـــــــرد     چو گردی شود بخت را روی زرد

دل و مغز را دور دار از شــــتاب      خرد را شتاب اندر آرد به خـواب

به نیکی گــرای و به نیکی بکوش      بهـــر نیـــک وبد پنـــد دانا نـیوش

نباید که گــــردد به گـــرد تـــو بــد     کــزان بــد تــرا بیگمـــان بد رسـد

جهــان را چــو آبــاد داری بــه داد     بود تخت آبـاد و دهـــر از تو شـاد

چـــو نــیکی نمــاینـد پــاداش کـــن     ممــان تا شــود رنـج نیکی کهــــن

خــردمــند را شــاد و نـزدیـک دار     جهـــان بر بــد انــدیش تاریک دار

بهـــر کــار بـا مــرد دانا ســـــگال     به رنـــج تن از پـادشـاهــی مــنال

چــو یابــد خــردمـند نـزد تـــو راه     بمــــاند به تــو تاج وتخـت و کـلاه

هر آنکس که باشد ترا زیر دسـت      مفرمای در بی نــوایـــی نشســـت

بزرگان و آزادگان را بـه شهـــــر     زداد تـــو بـــاید که یابـنــــد بهـــــر

زنیــکی فـــرومــــایـه را دور دار     به بیدادگــــــــر مرد مــگــذار کـار

همه گوش ودل سوی درویش دار     همه کار او چون غم خــــویـش دار

ورایدونک دشمن شــود دوستـدار     تــو در بوســـتان تخـــم نیکی بکار

چو از خــویشـــتن نامور داد داد     جهان گشت ازو شاد و او از تو شاد

(ش، ج ٨، ص ص ٣١٢ــ٣١٣)

 

فشردۀ اندرزنامۀ بوزرجمهر حکیم:

ــ اساس زنده گی نیک بردانش و خرد استوار است.

ــ شهریار نیک کسی است که یزدان شناس و پرهیزگار باشد.

ــ بر شهریاراست که دانایان و خردمندان را گرامی و پاس بدارد.

ــ خردمند هرگز به خشم نیایند و در مشوره های خود خیانت نکند.

ــ جسم و روان آدمی زمانی پرورش یابد که از خوردن زیاد بپرهیزد.

ــ آن کس که خرد ندارد، در دنیا هیچ کس خریدار او نیست.

ــ  دوستی با کسی کن که در هنگام سختی، تو را یاری دهد.

ــ درانجمن خامشی بهتر است، از پر حرفی و اضافه گویی.

ــ شهریارخوب آنست که به دردمندان رسیده گی کند واز نادان دوری جوید.

ــ طعام چندان خور که هنوز میل و آرزوی خوردنت باشد.

ــ ستوده تر آن کس است که به سوی نیکی رود و از بدی و مردم آزاری دوری کند.

ــ باید فرزند را دبیری آموخت، چون پیشۀ دبیری ارجمند است و خوشبختی آرد.

ــ نیک بخت آنست که از آز و نیاز ورشک و حسد و کین توزی دوری جوید.

ــ سخن چین و دوروی مانند دیوی است که میان دو تن جنگ، نفاق و دشمنی آرد.

ــ کسی در دنیا گرامی و ارجمند است که هنر جوی باشد وبادین و از بدی ها و زشتی ها دوری کند.

ــ بدبخت کسی است که همیشه از کردار وعمل بدش درهراس است.

ــ فرهنگ از گوهر بهتر است، چون از فرهنگ است که روان و روح آدمی، پرورش یابد.

ادامــــــــه دارد

حروفچینی تیم موج